Bij de organisatie van het grootste feest van Nederland komt veel kijken. Welke stappen nemen de Vierdaagsefeesten om duurzamer te worden, en gaat het de organisatie lukken in 2030 klimaatneutraal te zijn?
‘Stel, je wilt een feest organiseren met meer dan honderdvijftigduizend bezoekers’, begint Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls zijn verhaal in stadsbrouwerij Florijn. ‘Een week lang, elke avond, en je wilt daarvoor de hele binnenstad afzetten. Daarnaast heb je een vriend die tegelijkertijd met veertigduizend man vijftig kilometer wil lopen door de regio, vier dagen op rij. Dan ben je knettergek’, concludeert Bruls. ‘Geen enkele gemeente gaat daar een vergunning voor geven.’
En tóch gebeurt het. Van 15 tot 21 juli werden in Nijmegen voor de 52e keer de Vierdaagsefeesten gehouden. Het evenement is met ruim 1,5 miljoen bezoeken het grootste van Nederland. Ondanks alle uitdagingen die komen kijken bij een monsteroperatie als deze, van programmering en financiën tot vergunningverlening en crowd control, sprak Joris Bouwmeister, directeur van Stichting Vierdaagsefeesten, in de Gelderlander van een ‘enorm goed verlopen week’.
Voor één uitdaging is de afgelopen jaren steeds meer aandacht gekomen: duurzaamheid, zeker nu de gevolgen van klimaatverandering jaar op jaar voelbaarder worden. Vorig jaar moest zelfs een van de vier dagen van de Vierdaagsemarsen worden afgelast door extreme hitte, die volgens wetenschappers steeds vaker voor zal komen in Nederland. ANS liep mee achter de schermen van de Vierdaagsefeesten met de vraag: wat doet het grootste evenement van Nederland eraan om duurzamer te worden?
Feesten en marsen
Hoewel de twee evenementen nauwelijks los van elkaar te denken zijn, worden de Vierdaagsefeesten (de feesten) en de Vierdaagse (de marsen) georganiseerd door twee verschillende stichtingen. Stichting DE 4DAAGSE is verantwoordelijk voor de marsen, terwijl Stichting Vierdaagsefeesten, onderdeel van ACBN Evenementenbureau Nijmegen, over de feesten gaat.
‘Dat wij twee aparte organisaties zijn, is weinig bekend’, vertelt Babs Rijke, woordvoerder van Stichting DE 4DAAGSE, aan ANS. Om dit duidelijk te maken maken de twee organisaties in hun marketingcampagnes gebruik van het motto ‘4 dagen lopen, 7 dagen feesten’. Toch trekken ze ook veel samen op, vertelt Rijke, bijvoorbeeld door een gedeeld bekersysteem en een algeheel confettiverbod in te voeren.
De laatste beker
De zon schijnt als Tessa Groenen, programmamanager duurzaamheid bij de Vierdaagsefeesten, begint aan de rondleiding over het feestterrein. Op het Faberplein staat een enorm podium opgebouwd, waar burgemeester Bruls de avond ervoor zijn nummer De mooiste van het jaar brulde. Vandaag is er echter nog geen feestpubliek te bekennen, het is nog vroeg op de middag. Hoewel het hier gisteravond groot feest was, ontbreekt er een vast decorstuk dat overblijft na een feest in de stad: de enorme bult kapotgetrapte bekers op straat.
De Vierdaagsefeesten willen in 2030 klimaatneutraal zijn, vertelt Groenen al lopend over de Mariënburgsestraat. Ze stopt voor een informatiebord over het ‘circulaire bekersysteem’, een van de manieren waarmee de feesten dit doel willen bereiken. ‘Bij aankoop van je eerste drankje betaal je 50 cent extra. Bij het volgende drankje lever je deze beker in aan de bar en hoef je die toeslag niet meer te betalen’, legt Groenen uit. Aan het einde van de avond dienen feestgangers hun laatste beker in te leveren. Het doel: 100% hergebruik van het materiaal van alle bekers, die speciaal voor de Vierdaagsefeesten gemaakt worden van een bijzonder soort PET. ‘Dat is vooralsnog het enige materiaal dat hoogwaardig recyclebaar is’, licht Groenen toe.
Vorig jaar, toen het circulaire bekersysteem werd ingevoerd, werd 58% van de bekers gerecycled. De organisatie hoopt dat percentage dit jaar omhoog te kunnen krikken, mede doordat er meer aandacht is besteed aan het informeren van publiek. ‘Ons streven is 70%’, vertelt Groenen. Vanaf 2024 zijn evenementen als de Vierdaagsefeesten wettelijk verplicht om 75% van alle wegwerpbekers te recyclen, een percentage dat jaarlijks verhoogd wordt tot 90% in 2027.
Toch is met het bekersysteem niet alles opgelost. Op deze zonnige donderdag, de ochtend na Roze Woensdag, liggen her en der nog een aantal bekers op de Mariënburgsestraat. ‘De laatste beker is het lastigst’, verzucht Groenen. De bekers daarvoor nemen de feestvierders braaf mee in ruil voor korting op hun volgende drankje, maar zodra deze stimulans wegvalt, laten ze hun bekers gewoon liggen. Daarnaast zijn mensen tegen het eind van de avond meestal niet meer nuchter genoeg om na te denken over hun keuzes, stelt Groenen.
‘De laatste beker is het lastigst om te recyclen.’
Waarom niet de bezoekers prikkelen om hun bekers in te leveren door middel van statiegeld? Dat is een stap die andere festivals al hebben gezet om de steeds strengere recyclingswetten bij te benen. ‘Ten eerste omdat de bekers met statiegeld dan door ondernemers in grote zakken gedaan worden, waarna de kans ontstaat dat deze wegens hun geldwaarde vervolgens gestolen worden’, legt Groenen uit. Ook zijn de inkomsten van de bekers – circa 39 cent per beker, na aftrek van de inkoopprijs en andere kosten – simpelweg nodig voor de ondernemers om het evenement rendabel te houden, vertelt Groenen. ‘Door een statiegeldsysteem zouden de kosten oneerlijk worden verdeeld onder de ondernemers.’
Duurzaam voor wie?
Verderop, in de Burchtstraat, staat de stand van Gelukkige Groentes. Stichting Vierdaagsefeesten steunt elk jaar een goed doel en dit keer zijn de ‘stadsboeren’ achter dit initiatief de gelukkigen. ‘Hoe gaaf zou het zijn als wij groenten kunnen gaan telen voor de Voedselbank? Groenten zonder gebruik van pesticiden, zonder kunstmest?’, vertelt Jorian Damen over de gedachte die zijn initiatief inspireerde. Inmiddels leveren Damen en zijn collega’s per week tien à twaalf kratten verse groente aan de Voedselbank, geteeld op twee pluktuinen, een in Ooij en een in Groesbeek. Maar voor dit goede doel is financiering nodig en vanwege de gedeelde focus op duurzaamheid lag een samenwerking tussen de Vierdaagsefeesten en Gelukkige Groentes voor de hand.
Door deze samenwerking komt echter ook een keerzijde van de Vierdaagsefeesten aan het licht. Voedselbank Nijmegen-Overbetuwe, de grootste ontvanger van de groenten, is namelijk maar één week per jaar dicht: de Vierdaagseweek. Dit gegeven speelde ook mee bij de beslissing om Gelukkige Groentes te ondersteunen. ‘Wij trekken het ons natuurlijk aan dat mensen die van de Voedselbank afhankelijk zijn, die ene week per jaar door ons geen tas met voedsel kunnen komen halen’, vertelt Marlijn Hoefnagel, programmamanager van de Vierdaagsefeesten.
Een-nul voor
Wat zijn nou de grote ‘uitstootposten’ op een evenement als de Vierdaagsefeesten? De bekers in ieder geval niet, vertelt Stijn Lambert, medeoprichter van Ecofest. ‘De productie van het bier heeft meer impact dan de beker.’ Met zijn non-profitorganisatie adviseert hij organisaties hoe ze hun evenementen zo milieuvriendelijk mogelijk kunnen maken en om meer kennis op te doen bij verschillende soorten festivals is hij helemaal vanuit Antwerpen afgereisd voor een kijkje achter de schermen.
Veel zwaarder weegt het vervoer van de bezoekers. ‘Soms verbruikt een autorit van één bezoeker meer energie dan een heel optreden’, stelt Lambert. Hiermee staan de Vierdaagsefeesten, vanwege hun ligging op loopafstand van een groot intercitystation, al één-nul voor op andere, meer afgelegen festivals, waar veel bezoekers met de auto komen. Bij de Vierdaagsefeesten ligt dat percentage maar op 8%. De rest komt met het openbaar vervoer, met de fiets of te voet.
‘Een stadsfestival biedt ook andere voordelen. Er bestaat al een systeem voor afvalverwerking en er zijn al stroompunten aanwezig in de stad.’ Door dit laatste hoeven de Vierdaagsefeesten nauwelijks gebruik te maken van vervuilende dieselaggregaten. Kortom: ook zonder de extra aandacht voor duurzaamheid hebben de Vierdaagsefeesten op de weg naar klimaatneutraliteit al een enorme voorsprong. Lambert: ‘Een duurzaam festival kan altijd beter in de stad plaatsvinden.’
De meter bepaalt
Waar op de Vierdaagsefeesten meer ruimte is voor verduurzaming, is in het voedselaanbod. Aangekomen op het Kelfkensbosplein, waar het inmiddels gezellig druk is, wijst Groenen op een innovatie die op nog weinig festivals haar intrede heeft gemaakt. Bij een aantal van de vele voedselkraampjes op het terrein heeft de stichting een zogenaamde kg CO2e-meter geïntroduceerd. Kilogram CO2-equivalent (kg CO2e) is de eenheid waarin de ecologische voetafdruk van onder andere maaltijden wordt uitgedrukt. Voor alle gerechten bij de geselecteerde food stands is met behulp van de app Klimato uitgerekend hoeveel kg CO2e er bij de bereiding van dit gerecht is uitgestoten. Het resultaat van deze berekeningen is te zien op de kg CO2e-meter op de menukaart. ‘Er zaten ook verrassingen tussen, patat en poffertjes hebben bijvoorbeeld een heel lage uitstoot’, lacht Groenen.
De inzet van de Vierdaagsefeesten is bewustwording. ‘Als alle mensen hier één keer in de week van 1,7 kg CO2e naar een gerecht van 0,5 kg CO2e zouden gaan, scheelt dat gewoon net zoveel uitstoot als die van 24 gezinnen in Nederland in een heel jaar, of 229 vluchten van Amsterdam naar Tokio,’ stelt Groenen. ‘We verwachten niet dat iedereen veganistisch wordt, maar wel dat we met bewustwording stappen kunnen zetten.’ Hoewel de keuze vrijblijvend is, is de druk voelbaar: ook de verslaggevers vermijden bij het middageten de opties met de grootste ecologische voetafdruk.
Na een korte stop bij Indonesische soul food truck Mammie Jammie, wordt al duidelijk dat deze meter mensen aan het denken zet. Wanneer mensen niet zeker weten wat ze willen, nemen ze meestal de optie met de laagste uitstoot. ‘Als je twijfelt, kan dit je over de streep trekken naar een meer duurzame optie’, vertelt Groenen. Waarom dan niet de rendang, vanuit duurzaamheidsoogpunt de minder verantwoorde optie, van het menu halen? ‘We willen het niet verplicht stellen om duurzaam te eten of er consequenties aan verbinden. We zeggen niet: je mag geen gerecht met een uitstoot hoger dan 1,6 kg CO2e’, vertelt Groenen.
Toch is ook hier zo dat de keuzes die mensen maken, afhangen van het alcoholpercentage in hun bloed. Wanneer mensen door dronkenschap minder nadenken over hun keuzes, zal dit ook te zien zijn in de maaltijden die ze kopen. ‘Als ze twijfelen en nuchter zijn, dan kiezen ze kip’, grinnikt Nadia Soraya Kappe, eigenaar van Mammie Jammie.
Kappes opmerking legt treffend bloot waar de organisatie van de feesten mee zit: ondanks alle inspanningen van de stichting om te verduurzamen blijft ze afhankelijk van het gedrag van de bezoekers. Op een vrij toegankelijk festival als de Vierdaagsefeesten is het onbegonnen werk om allerlei regels op te leggen en volledig te handhaven, zeker met een publiek dat tegen het eind van de avond ladderzat is. Nudgen blijkt voorlopig het beste alternatief. In Groenens woorden: het gaat voornamelijk om bewustwording. Of het de Vierdaagsefeesten gaat lukken met deze houding in 2030 klimaatneutraal te worden, moet nog blijken.
De 53e editie van de Vierdaagsefeesten zal van 13 tot 19 juli 2024 plaatsvinden.
Dit artikel verscheen eerder in ANS-krant 1.