In oktober werd het voormalige pand van café Extase in Nijmegen gekraakt. In het nieuws klonk het simpel: krakers gingen naar binnen en na een paar dagen zette de politie ze er weer uit. Voor de krakers gingen er echter maanden voorbereiding aan vooraf en ook tijdens de actie zaten ze niet stil. Hoe ging de kraakactie op Grotestraat 10 in zijn werk?
Op 24 oktober 2022 was het heisa in de Grotestraat in Nijmegen. Er had zich een kleine menigte verzameld voor het pand van voormalig café Extase, waar spandoeken met de teksten ‘Geen mens is illegaal’ en ‘Kraken gaat door’ uit het raam hingen. De politie was met man en macht uitgerukt om het pand voor de tweede keer in twee dagen te ontruimen. Het was gekraakt door Nijmeegs Jantien. Dit is een collectief van naar eigen zeggen diverse mensen die worden geraakt door de woningnood en zich daarom hebben verenigd. Toen de politie met grote moeite met een stormram de deur had geforceerd, hadden de krakers al de benen genomen. Hoewel het bewonen van een leegstaand pand op het eerste oog simpel lijkt, is niets minder waar. De actievoerders hadden zich uitvoerig op de kraak voorbereid en ook tijdens de actie hielden zij continu de handen uit de mouwen. Wat kwam er allemaal kijken bij de Nijmeegse kraakactie?
Actievoeren
‘De Nijmeegse kraakscene lag op haar gat’, vertelt Flip*, onderdeel van Jantien. ‘We wilden deze nieuw leven inblazen. Mensen hebben het recht om ergens te wonen en kraken is een actie tegen pandjesbazen die veel leegstaande panden bezitten’, vervolgt die. ‘Veel mensen hebben het idee dat kraken gaat over speed snuiven en een vieze hond hebben. Het imago is negatief, maar mensen vergeten dat kraken een activistische kant heeft’, vult Zwam* aan, net als Flip onderdeel van Jantien. Met dit activisme wisten zij ook effect in de lokale politiek te bewerkstelligen, zo vermeld het collectief op haar Instagram. Het eerste beslispunt van de motie ‘Wonen is een recht, kraak de leegstand’ werd namelijk aangenomen in de gemeenteraad. Daarin staat dat de gemeente voor januari 2023 met een plan van aanpak moet komen om leegstand tegen te gaan.
‘Veel mensen hebben het idee dat kraken gaat over speed snuiven en een vieze hond hebben.’
De eerste steen
Jantien begon maanden voor de kraak al met de eerste voorbereidingen. ‘De eerste stap is rondkijken voor leegstaande panden die geschikt zijn om te kraken. Daar hebben we maanden over vergaderd’, vertelt Zwam. Nadat het collectief een lijstje had opgesteld, vroegen de leden de kadasters van de panden op. ‘Dat zijn documenten met informatie zoals wie de eigenaar is en wat de status is van het gebouw’, aldus Zwam. ‘Daarin lazen wij dat het pand aan de Grotestraat al twee jaar leegstond en dat er vooralsnog geen plannen waren om het weer in gebruik te nemen’, vertelt hij.
Niet alleen de beleidsplannen van de panden zijn belangrijk, ook informatie over eventuele bezoekjes van de eigenaar doet ertoe. Zwam vertelt over een tactiek die door Jantien werd ingezet om kennis over het in- en uitgaan van personen te vergaren: ‘Door de gebouwen te taggen kregen we zicht op hoe vaak het gebouw werd betreden.’ Als een gebouw wordt getagd, wordt iets kleins tussen de deur gestopt, zoals een stukje plakband of een tandenstoker. ‘Wanneer dat er weken later nog zit, kun je ervan uitgaan dat er niet vaak iemand komt’, stelt Zwam.
Verdere verkenning
Ongeveer acht à negen weken voor de actie besloot Jantien zich te focussen op een enkel pand: het voormalige pand van café Extase op Grotestraat 10. ‘Onze prioriteit was om woonruimte te creëren voor de dakloze mensen in onze groep. Daarnaast wilden we een mutual aid centre opzetten’, vertelt Zwam. ‘We zochten dus naar een pand waar zowel ruimte was voor kamers als een sociale ruimte waar we dingen konden organiseren’, vult Flip aan. ‘We hebben toen gestemd en besloten om dit pand te kiezen. Ik weet niet precies op welke gronden iedereen heeft gestemd, maar persoonlijk zag ik veel potentie. Het pand had meerdere verdiepingen en het was in het centrum’, aldus Flip.
‘We hadden van tevoren contact opgenomen met een advocaat.’
Kraken is strafbaar. Daarom had het collectief zich voorbereid op eventuele juridische consequenties voordat ze overging op actie. ‘We hadden van tevoren contact opgenomen met een advocaat’, vertelt Zwam. ‘Hij stond tijdens de actie op stand-by en in het geval deze zou leiden tot een rechtszaak zouden we hem als advocaat nemen’, vervolgt hij. Daarnaast hadden de krakers een arrestantengroep opgezet. ‘Deze hield zich achter de schermen bezig met wie er werd gearresteerd. Als iemand gearresteerd werd, zou die groep uitzoeken waar de arrestanten naartoe werden gebracht, of zij medicatie nodig hadden en belde ze de advocaat’, verklaart Zwam.
De kogel door het pand
Aan de hand van eerdere observaties prikten de krakers een tijdstip voor het moment suprême. Zwam wil weinig kwijt over hoe zij het pand binnendrongen, behalve dat ze een manier hadden gezocht om geen braakschade achter te laten. Tom*, vrijwilliger bij Kraakspreekuur Utrecht, biedt een inkijkje in hoe krakers over het algemeen te werk gaan. ‘Vaak dringen krakers een paar dagen voordat zij de inboedel verhuizen het pand al binnen om het slot te vervangen. Daarna wordt het doelwit meestal een aantal dagen in de gaten gehouden, om te kijken of niemand heeft opgemerkt dat het slot vervangen is’, vertelt hij. ‘Tijdens het verhuizen van de meubels hoeven de krakers dan geen lawaai meer te maken bij het binnendringen of zich het hoofd te breken over een eventueel alarm in het pand.’ Op het moment dat de krakers het pand betreden, is het namelijk van de allerhoogste essentie dat ze niet worden ontdekt. ‘Als dat wel gebeurt, is het heterdaad’, vertelt Willem Jebbink, een strafrechtadvocaat met veel ervaring met kraakzaken. ‘Dan mag de politie gelijk een eind aan de actie maken’, aldus Jebbink.
Als er huisvrede heerst, mag de politie een pand niet zomaar ontruimen.
Zodra de leden van Jantien op 20 oktober het pand betraden, barricadeerden zij de ingangen en probeerden zij bewijs van huisvrede te creëren. Dit is van groot belang: als er huisvrede heerst, mag de politie een pand niet zomaar ontruimen en moet een rechter uitspraak doen voordat een ontruiming mag worden verorderd. ‘Er is dan sprake van een botsing van grondrechten. De krakers hebben recht op huisvrede en de eigenaar heeft eigendomsrecht. De rechter beslist dan wiens recht zwaarder weegt’, stelt Jebbink. Normaal gesproken heeft iemand huisvrede zodra diegene de deur van zijn vertrek achter zich dichttrekt, maar bij krakers gaat dat anders. ‘In de rechtspraak wordt meestal gezegd dat het voor krakers 24 uur duurt voordat in het pand huisvrede heerst’, vertelt Jebbink. Daarom moeten krakers duidelijk bewijs vervaardigen dat zij al een etmaal huiselijke activiteiten verrichten in het pand. ‘We namen gasflessen, een kookstelletje en een bed mee. We hingen ook lampjes op om een huiselijke sfeer te creëren’, vertelt Zwam. ‘We hebben daar foto’s van gepost op ons privé-Twitteraccount. Zo wilden wij bewijzen dat er huisvrede heerste.’
De wijde wereld in
De derde dag dat Jantien in het pand vertoefde, slingerden de leden hun intrek in de openbaarheid. De leden van het collectief brachten de politie en de buurt op de hoogte van hun bewoning, postten het nieuws op Instagram en verstuurden een persbericht. ‘We vinden het belangrijk om zelf als eerste de politie te informeren. Als omwonenden gaan bellen, is de kans namelijk groter dat de politie een verkeerd beeld krijgt van de motieven van de groep’, verklaart hij. Dit had het beoogde resultaat: ‘De politie reageerde aan de telefoon vrij relaxed’, zegt Flip.
Jantien beweerde huisvrede te hebben, maar volgens de hulpofficier was het heterdaad.
Daarnaast wilde Jantien de buurt tevreden houden. Daarom verspreidden de krakers rond de tijd dat ze de politie belden briefjes om de buurt in te lichten. Tom verklaart waarom krakers dit vaak doen: ‘Als de buurtbewoners ontevreden zijn over een kraakactie, kunnen ze gaan klagen bij de gemeente en is de kans groter dat er een einde wordt gemaakt aan de actie.’ Zwam vult aan: ‘Als omwonenden zien dat er plotseling veel politie in de straat staat, krijgen zij misschien een vooroordeel.’
Omdat de krakers van plan waren om het pand voor lange tijd te bewonen, wilden ze ook de eigenaar inlichten. ‘We vermeenden huisvrede te hebben en hoopten daarom met de eigenaar in gesprek te kunnen gaan. Er kan dan bijvoorbeeld een gebruiksovereenkomst worden gesloten voor gas, water en licht’, verklaart Zwam. ‘Wij hadden al zo’n contract opgesteld en we hoopten deze ook te kunnen aanbieden’, vult Flip aan. Dat bleek echter onmogelijk. ‘Grolsch, de eigenaar van het pand, was niet bereikbaar. Die waren blijkbaar dicht in het weekend’, aldus Flip.
Met de deur in huis breken
Aan alles komt een einde en kraakacties zijn geen uitzondering op deze regel. Nadat Jantien de politie had gebeld, kwamen twee agenten langs. ‘Zij leken op het eerste gezicht heel sympathiek’, vertelt Flip. ‘Ze wilden graag binnenkomen om het gebouw op brandveiligheid te controleren. Wij wilden de brandweer best binnenlaten, maar agenten zijn daar niet bevoegd voor. Toen wij daarna onze advocaat wilden contacteren, besloot de politie versterking in te roepen.’ Om de ontruiming te verorderen, kwam de hulpofficier van justitie langs. Jantien beweerde huisvrede te hebben, maar volgens de hulpofficier was het heterdaad. ‘We wilden toen ons bewijs laten zien, maar de hulpofficier stelde het niet te willen bekijken, noch in discussie te willen gaan’, aldus Flip.
‘Ze kwamen het pand met zes busjes vol agenten ontruimen.’
In de nacht van 22 op 23 oktober, nadat het pand voor de eerste keer werd ontruimd, ging Jantien het pand herkraken. ‘De situatie was niet veranderd. Het was nog steeds een leegstaand pand’, vertelt Flip. De politie was opnieuw snel van de partij. ‘Ondanks dat op zondag al een aantal agenten kwamen kijken, beweerden ze de dag erna opnieuw dat ze ons op heterdaad hadden betrapt. Ze kwamen het pand met zes busjes vol agenten ontruimen’, aldus Flip. De krakers in Nijmegen hebben na de ontruimingen besloten twee klachten in te gaan dienen over het handelen van de politie. ‘Die leiden vaak tot weinig’, verzucht Zwam. ‘Ze starten hooguit een intern onderzoek, waarna ze concluderen dat het allemaal wel volgens het boekje verliep.’ Jantien kon niet in hoger beroep gaan tegen de ontruiming, omdat het volgens de politie heterdaad was. Desondanks stelt Flip dat ze nog niet klaar zijn met actievoeren. ‘Onze vervolgstappen? Meer kraken.’
De beweringen van Jantien zijn voorgelegd aan de politie, maar deze gaven geen reactie.
*In dit artikel is gebruik gemaakt van door de geïnterviewden gefingeerde namen.
Dit artikel staat in ANS-krant 5.