Zaterdag 14 en zondag 15 september openden alle monumenten in Nederland hun deuren voor het nieuwsgierige publiek. Bezoekers mochten gratis een kijkje nemen in de geschiedenis van hun stad rondom het thema van dit jaar: ‘Onderweg’. Ook in Nijmegen openden monumenten hun geschiedenisboekje om bezoekers te verwonderen en een nieuwsgierig kijkje te nemen op gedenkplekken die gewoonlijk voor het publiek gesloten blijven. ANS liep door het centrum van Nijmegen en omstreken om deze verborgen Nijmeegse parels te onthullen.
Op een zonnige zondagochtend kwam de stad al vroeg tot leven. Waar de gemiddelde student nog in zijn bed lag te ronken, is de monumentendag al in volle gang. De Nijmegenaren stapten, met een kaart met een overzicht van de monumenten op zak, namelijk al vroeg op de fiets om alle plekken op hun verlanglijstje te kunnen bezoeken. De aanwezigen moesten helaas prioriteiten stellen, want alleen al verspreid over Nijmegen bevinden zich maar liefst 53 te bezoeken monumenten.
10:00: de verhalen van de Joodse begraafplaats
Een van de meest bijzondere monumenten die deze dag te bezoeken was, is de Joodse begraafplaats in Nijmegen Oost. Eén keer per jaar tijdens de Monumentendag opent deze bijzondere begraafplaats het hekwerk voor de buitenwereld. De prachtige stenen ringmuur, die normaal het zicht op de Joodse begraafplaats ontneemt, wekte veel nieuwsgierigheid onder de bezoekers die rond kwart voor tien binnendruppelden voor de verhalenronde. De verhalenronde bestond uit drie rondes waarin een nabestaande of andere betrokkene het verhaal vertelde van een van de namen op de grafstenen.
Tijdens een van de rondes werd het ontroerende verhaal van Rose Jakobs verteld. Rose, die altijd negentien jaar zal blijven, maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog een benauwde onderduik door. De spreker vertelde haar verhaal aan de hand van fragmenten uit haar dagboek: De Roos die nooit bloeide. In het begin van de onderduik waren haar woorden nog hoopvol, maar naarmate de tijd vorderde, stonden de wanhoop en hopeloosheid haar nabij. Meerdere aanwezigen, inclusief de verteller, pinkten geëmotioneerd een traan weg. Het nawoord van de zus van Rose onthulde hoe zij, na zich twee jaar in het donker te hebben verscholen, tijdens de bevrijding van Berg en Dal was omgekomen door een splinterbom. Met dit verhaal nog in gedachten liepen de bezoekers in een zwaarmoedige stilte naar de volgende steen.
Na de verhalenronde is er de gelegenheid om rond te lopen over de begraafplaats en de zojuist gehoorde verhalen te verwerken. Naast enkele mensen die in gesprek raakten met de drie vertellers, is er een stilte onder de rondstrompelende mensen die in sterk contrast stond met het zonnige weer. De bezoekers kregen ook de mogelijkheid om de tentoonstelling ‘Razzia in Nijmegen’ te bekijken. Deze tentoonstelling vertelde met foto’s het verhaal van verschillende razzia’s die plaatsvonden in Nijmegen, waaronder die van 17 november 1942. Tijdens deze avond pakten Nijmeegse politieagenten 196 Joodse bewoners op en deporteerden ze deze naar werk- en concentratiekampen. Slechts vier mensen overleefden deze zwarte bladzijde in de Nijmeegse geschiedenis. De tentoonstelling gaf gezichten en verhalen aan deze cijfers.
Na afloop vertelde Karin van Zomeren, organisator van de activiteiten van de Joodse begraafplaats tijdens deze monumentendag, waarom de begraafplaats juist op deze dag wordt opengesteld voor iedereen. ‘Sinds 2005 worden wij benaderd door de organisatie van monumentendag. Normaal gesproken is dit een gesloten begraafplaats voor nabestaanden, maar één keer per jaar openen wij de deuren voor het grote publiek om aandacht te schenken aan deze bijzondere plek’, vertelde Van Zomeren. Terugblikkend op de totstandkoming van de verhalenronde, beschreef Van Zomeren: ‘Er zijn vele diverse en prachtige verhalen te vertellen over de mensen die hier liggen rondom het thema onderweg. Maar, ik kwam er gaandeweg achter dat de horrors van de Tweede Wereldoorlog overal doorsijpelen.’ Van Zomeren legde uit dat het thema onderweg onmogelijk losgekoppeld kan worden van de oorlog: ‘Als we een routekaart tekenen van de bestemming van Joodse mensen die onderweg zijn geweest, dan eindigt het bijna allemaal via Westerbork in een vernietigingskamp. Voor deze vorm van onderweg zijn moeilijk woorden te vinden. Van Zomeren voegde hieraan toe: ‘Dit intergenerationeel trauma brengt nog steeds vele emoties naar boven in de joodse gemeenschap en daarom is het juist zo belangrijk dat er nog aandacht aan wordt besteed.’
12:00: op hoogte in de Stevenstoren
Wie een beetje geïnteresseerd is in de geschiedenis en cultuur van Nijmegen zal zeker al eens in de St. Stevenskerk geweest. Maar niet iedereen heeft vanaf de Stevenstoren de stad Nijmegen kunnen bekijken. Als je genoeg conditie hebt opgebouwd op de stairmaster in het sportcentrum loop je de smalle en oneindige wenteltrap, vernoemd naar de klokkenmaker Geert van Wout, waarschijnlijk zo omhoog. Zo niet? Dan loop je kuchend en puffend naar boven en probeer je daarna niet buiten adem te klinken. De mensen met walkietalkies, die ervoor zorgden dat er geen opstopping komt in de smalle trappengaten, vertelden maar al te graag over de werking van de klok: ‘Wanneer de grote bel geluid moet worden, moeten maar liefst vier mensen aan het touw trekken, omdat het anders veel te zwaar is.’ Eenmaal boven kan men op de trans alle kanten van het prachtige Nijmegen zien. Met informatiebordjes over de oorsprong van verschillende straatjes en geschiedenisfeitjes over iconische Nijmeegse gebouwen, konden mensen een rondje om de klok en door de Nijmeegse geschiedenis lopen.
13:15: de diepte in met Opoesientje
Als je de kade afloopt naar de Lindenberghaven, kom je vanzelf bij de gezelligste boot van Nijmegen, naast de Pannenkoekenboot natuurlijk! OpoeSientje stamt uit 1885 en is daarmee het oudste binnenvaartschip van Europa. Tegenwoordig wordt dit schip voornamelijk gebruikt als gezellige drink- en eetplek. En niet zonder reden, want met inrichting van de unieke stoelen, tafeltjes, lampjes en bankjes lijkt het alsof de boot van elke plek op aarde een meubelstuk heeft meegenomen. Niet alleen het dek stond bomvol spullen, ook het benedendek is van top tot teen aangekleed. Onderwater huist er namelijk ook nog een klein museum met schiprelikwieën. Van het originele roer tot aan een knijpkat en een bootstrijkijzer: er is van alles te vinden onder het dek van OpoeSientje. Maar je was er ook weer snel weg, tenminste als je na afloop geen drankje nam, want groot is het museum van maar liefst één kamer niet.
Ter herinnering aan Monumentendag
Tijdens de Open Monumentendag zijn vele Nijmegenaren met enthousiasme op de fiets gestapt om hun stad door een historische lens te bekijken. De verrassend verschillende soorten monumenten – van de emotionele verhalen van de Joodse begraafplaats tot de historische setting van OpoeSientje – lieten de rijke historie van Nijmegen zien. De Joodse begraafplaats achter de hoge muren had dit jaar weer veel te bieden door de diverse verhalen die een indringend beeld geven van de anders anonieme gestorvenen. Verder is het uitzichtpunt van Nijmegen, de Stevenstoren, ook een beleving die de echte Nijmegenaar niet mag missen. OpoeSientje is daarentegen vooral leuk voor de ervaring en voor een drankje, want meerdere keren het museumhoekje bekijken zit er niet in. Evenwel keren de bezoekers vermoeid en een beetje wijzer weer terug naar hun huisje.