In De man die zijn hoofd verloor neemt historicus van de psychologie Douwe Draaisma de lezer mee in de wereld van wanen en illusies. Hij beschrijft de verbazingwekkende onware overtuigingen die mensen kunnen hebben aan de hand van waargebeurde verhalen. Het absurde karakter van deze verhalen maakt dat geen enkele pagina verveelt.
De man die zijn hoofd verloor is het twaalfde boek van Douwe Draaisma. Kenmerkend aan zijn omvangrijke oeuvre is dat de meeste boeken over het geheugen gaan, geschreven aan de hand van geschiedenis van de psychologie. Dit voert hij door in zijn nieuwste boek: het zijn waargebeurde verhalen over personen die bizarre waanbeelden of illusies hebben. Het boek bestaat uit zes hoofdstukken. In ieder hoofdstuk wordt een andere categorie van wanen beschreven aan de hand van één of meerdere verhalen. Het leven en leed van de hoofdpersonen staan in elk hoofdstuk centraal. Draaisma probeert in het boek antwoord te geven op de vraag die de verhalen sterk oproepen: wáárom geloven personen dingen die duidelijk compleet schijn zijn?
Empathisch exposé
Draaisma maakt de ongrijpbare wanen en hallucinaties grijpbaar door middel van gedetailleerde omschrijvingen. Dit draagt bij aan het vergroten van de empathie voor de hoofdpersonen en zorgt bij de lezer voor een beter begrip van de bizarre realiteit waarin zij zich bevinden. Deze stijl komt vooral goed naar voren in het eerste hoofdstuk, waar Draaisma aan de hand van een onderzoek uit 1958 portretteert hoe drie mannen bij elkaar werden gebracht die er ieder van overtuigd waren Jezus te zijn. Naast een beschrijving van het onderzoek leidt hij iedere ‘Jezus’ uitgebreid in, waarbij hij ook aanhaalt hoe zij als persoon waren voordat ze het waanbeeld hadden. Zo kreeg een van de mannen te maken met vier tragische sterfgevallen in zijn omgeving binnen twee jaar en groeide een ander op met een moeder die stemmen hoorde. Het gevolg van deze nauwgezette omschrijving over de aanleiding van hun waan en hun persoonlijkheid is dat de lezer ze als menselijk ziet. Dit zorgt ervoor dat je hun ongewone ervaringen beter kan bevatten.
Het boek is uniek doordat het wetenschappelijk van aard is, maar wegleest als spannende roman.
De man die zijn hoofd verloor is uniek in zijn soort doordat het wetenschappelijk van aard is, maar op de meeste pagina’s wegleest als een spannende roman. Het beperkt zich niet slechts tot taaie stof zoals de meeste andere wetenschappelijke boeken, maar bestaat voornamelijk uit aangrijpende, grappige en soms zelfs hartverscheurende verhalen. Dit laatste is vooral terug te lezen in het hoofdstuk over rouwhallucinaties. Draaisma illustreert dit fenomeen met een passage over een weduwe die haar man nog regelmatig in de schommelstoel ziet zitten na zijn overlijden. Deze hallucinatie verklaart hij vervolgens vanuit de psychische wetenschap. Zo maakt hij de wetenschap op een boeiende manier toegankelijk.
Luguber leesvoer
Draaisma heeft een voorkeur voor lugubere beschrijvingen. Enerzijds zorgt dit voor een duidelijk beeld, anderzijds roepen de minder appetijtelijke aspecten vooral een gevoel van misselijkheid op. In het hoofdstuk over fantomen en illusies kan het hoogtepunt van zijn beeldende schrijfwijze worden gelezen. Hier beschrijft Draaisma met precisie hoe ledematen werden afgezet in de tijd van de Amerikaanse burgeroorlog. ‘Het voelt alsof iemand er met een gloeiende vijl over heen en weer gaat’, beschrijft hij in het boek. Met deze anekdote luidt hij het onderwerp fantoomillusie in, een fenomeen waarbij men een ledemaat voelt dat diegene in de werkelijkheid niet heeft. Dankzij deze beeldende omschrijvingen krijgt de lezer een helder beeld van deze verschrikkingen, maar het boek had even sterk gestaan met wat minder horreur. De lezer met de zwakke maag kan sommige pagina’s dus maar beter overslaan.
Hoewel het boek voor een algemeen publiek is bedoeld, komt een medische achtergrond van pas.
Intrigerend maar ingewikkeld
De titel van het boek zou zeer passend zijn voor een simpele doktersroman, maar de inhoud is af en toe taai vanwege de wetenschappelijke termen die worden gebruikt zonder verdere toelichting. Hoewel het boek bedoeld is voor een algemeen publiek, komt een medische achtergrond wel van pas bij het lezen. Regelmatig gebruikt Draaisma begrippen zoals pariëtaalkwab of somatosensorische schors. Dat is jammer voor de lezer die niet bekend is met deze definities, aangezien het hierdoor minder leesbaar wordt. Dit doet af aan het boek, terwijl het verder juist zeer toegankelijk is geschreven voor iedereen die niet bekend is met deze termen.
Al met al is De man die zijn hoofd verloor een boek dat niet snel verveelt door de aangrijpende verhalen. De meeste pagina’s zijn verrassend, interessant en verbijsterend, mits je tegen lugubere details kan of deze overslaat. Hoewel de meeste lezers zich niet zullen herkennen in de beschreven wanen, brengt de gedetailleerde schrijfwijze van Draaisma deze fenomenen toch dichterbij. Dat geldt wel slechts voor de lezer die niet weg deinst voor lastige wetenschappelijke termen.
Wil je meer recensies van boeken lezen? Je vindt ze hier.