Vlak voordat de Oekraïneoorlog uitbreekt, verschijnt Lisa Weeda’s debuutroman Aleksandra. Deze vertelt het verhaal van Weeda’s oma die opgroeide in Oekraïne begin twintigste eeuw. Fictie en surrealisme raken op literaire wijze verweven met de geschiedenis van een land dat continu moet strijden.
In de openingsscène staat de fictieve Lisa aan de grens tussen Oekraïne en Volksrepubliek Loegansk in 2018. In opdracht van haar oma Aleksandra moet ze naar Loegansk om naar neef Kolja een doek te brengen. Dit doek, een soort familieschat, heeft een geborduurde stamboom van de familie die leidraad is voor het verhaal. Na een realistische scène waarin een grenswacht weigert Lisa over de grens te laten, volgt een ietwat fantasievolle vlucht door een mijnenveld om over de grens te komen. De vlucht eindigt als er een paleis opduikt waarin de geest van overgrootvader Nikolaj Lisa verwelkomt; het hoogtepunt van de fantasie. Lisa lijkt minimaal verbaasd over deze ontmoeting en over het feit dat het paleis een plek is waar normaal gesproken enkel doden komen. In het paleis neemt Nikolaj haar mee in de familiegeschiedenis.
Die familiegeschiedenis wordt niet alleen zichtbaar door Nikolajs vertellingen in magisch realistische hoofdstukken, maar ook door hoofdstukken gefocaliseerd vanuit Kolja in 2014 en herinneringen van Aleksandra en Lisa zelf. Zo ontstaat vanuit verschillende personages een verzameling aan vertellingen en herinneringen die het familieverhaal vormt. Het is een indringend verhaal over familieliefde en verbondenheid met elkaar en de omgeving. Lijden en vechten tegen onderdrukking staan echter ook centraal: de onderdrukking van de Sovjets en Nazi’s en de latere spanningen tussen Rusland en Oekraïne. Dit toont hoe Oekraïne een gebied is dat al eeuwen aan een noodlot lijkt onderworpen.
Beeldende schrijfstijl vol symboliek
Nog voor het verhaal begint, wordt het voorstellingsvermogen van de lezer geprikkeld door een illustratie van de Oekraïense landkaart en de stamboom van de familie. Dankzij Weeda’s aandacht voor het omschrijven van de ruimte, personen en gevoelens wordt dit voorstellingsvermogen gedurende het verhaal actief gehouden en is het verhaal van begin tot eind zeer inleefbaar. Zo leef je met boer Sergej mee als een Sovjetbrigadier bruut zijn land afzoekt naar een geheime graanvoorraad. Je voelt zijn angst als de brigadier valt en schreeuwt en de pijn en vernedering als Sergej gedwongen zijn voorraad opgraaft.
Symboliek en fantasie geven de roman een ander karakter dan een doorsnee familieverhaal.
Naast de beeldende en toegankelijke schrijfstijl van Weeda staat een zeer literair karakter van het boek. Buiten de wisseling in vertelperspectief komt bijvoorbeeld symboliek veelvuldig voor in het verhaal. Symboliek en fantasie geven de roman een ander karakter dan een doorsnee familieverhaal, neem de herten waar Lisa’s voorouders in veranderen. ‘Ik kan nu niet oversteken en in een hert veranderen. De grond is zo onrustig. Ik kan er niet op waken zoals onze voorouders bedoeld hebben.’ De roman krijgt een diepere laag en de lezer maakt op een ander niveau kennis met de Oekraïense cultuur. Zo ontstaat een bijzonder verhaal.
Postmodernistische leeservaring
Een surrealistische sfeer en tumultueuze wisselingen in vertelperspectief maken dat de roman aanvoelt als een postmodernistisch werk. Deze vertelwisselingen gebeuren niet alleen op overzichtelijke manier tussen hoofdstukken, maar ook zonder aankondiging verschillende keren binnen een hoofdstuk. Hier lees je af en toe onbewust overheen, waardoor je een paar zinnen later in de knoop raakt. Wanneer het boek de volle aandacht van de lezer heeft, is het echter probleemloos te lezen.
Literaire parel
Artistieke beelden vervlechten met actuele thematiek is een literaire kunst die Weeda uitoefent. Aleksandra neemt je, dankzij de symboliek en onbekende gebruiken, mee naar een wereld die mysterieus en ver lijkt. Diezelfde wereld voelt echter dankzij de beeldende schrijfstijl net zo echt en dichtbij. Het is een bijzondere leeservaring van een verhaal dat je nog dagen aan het herbeleven bent. Het is de allerindividueelste beleving van een verhaal over een land dat nu heel Europa bezighoudt.