Home CultuurANS leest ANS Leest: Ramsey Nasr – De Fundamenten – ★★

ANS Leest: Ramsey Nasr – De Fundamenten – ★★

De lockdown gaf voor velen ruimte tot nadenken en het verkrijgen van nieuwe inzichten. Ramsey Nasr, dichter, schrijver, acteur en regisseur, besloot in een drietal essays deze gedachten om te zetten in woorden. Met twee korte hoofdstukken over de pandemie en een uitvoeriger essay over de indeling van de huidige maatschappij, toont hij op ietwat chaotische wijze hoe de fundamenten van onze samenleving zijn aangetast.

Na een introductie van een aantal bladzijden kaart Nasr zijn probleem aan in De Fundamenten: onze fundamenten zijn ornamenten geworden. Maar wat houdt dat in?

‘ ’s Neerlands wankelheid is groot en gevaarlijk. Niet omdat wij er financieel zo slecht aan toe zijn, maar omdat wij, meer dan in andere westerse landen, ons leven als volstrekt vanzelfsprekend, als een verworvenheid zijn gaan beschouwen, en onze fundamenten als ornamenten.’

De eerste twee essays, samen 36 pagina’s lang, verschenen al eerder in het NRC Handelsblad. Het laatste essay, een dikke honderd pagina’s, is recentelijk uitgekomen. Stap voor stap bevraagt de schrijver onze gehele westerse manier van leven, wat hij op een tamelijk rommelige manier doet.

Op zeevaart langs de kunsten

In het eerste essay gaat hij in op het nut van de kunsten. Aan de hand van grote schrijvers en beeldend kunstenaars houdt Nasr een pleidooi om beter om te gaan met onze aarde.De schrijver vergelijkt bijvoorbeeld de huidige coronapandemie met de pestepidemie die stad Florence in 1348 teisterde. Net als in het boek Decamerone van Boccaccio, waarin vrienden zich moeten terugtrekken en elkaar slechts met verhalen kunnen vermaken, moesten wij ons ook zien te vermaken tijdens de lockdown. Volgens Nasr greep Nederland vanwege het thuiszitten massaal terug op de kunsten. Of het zo te generaliseren is, is echter te betwijfelen.

Nederland greep vanwege het thuiszitten massaal terug op de kunsten.

Doordat Nasr constant in- en uitzoomt wordt de lezer een beetje zeeziek. Hij haalt voorbeelden uit de literatuur en de beeldende kunst aan en vliegt vervolgens weer naar de huidige problematiek. Dit gaat soms zo snel dat het van de hak op de tak leest. Een uitzondering is de parallel met de kunstenaar Van Gogh. De vergelijking is rustiger en op meer begrijpelijke wijze gepresenteerd. De briefwisseling tussen Van Gogh en zijn broer laat zien dat de schilder zich in een existentiële crisis bevond. Nu legt Nasr een mooie vergelijking met de schilder en de huidige samenleving: eenzaamheid heeft niet zozeer met opsluiting te maken, maar meer met aansluiting vinden in de wereld. Nasr en de lezer halen troost uit de briefwisseling: ‘Kunstenaars bezitten soms de gave het particuliere universeel te maken.’

Thierry Baudet als een kokkel

In het tweede essay speelt Nasr in op de verzachting van de mens in de eerste lockdown en vervolgens de verharding van de samenleving in de daaropvolgende lockdowns. Het is een aanloop naar het, chaotische en veel herhalende, slotakkoord van het werk. Dat is namelijk een aanval op het menselijk gedrag en het vrijemarktdenken dat de afgelopen decennia product is geworden van het neoliberale systeem. Hij wil zeggen dat onze huidige fundamenten geen basis vormen voor een fatsoenlijke manier van omgang met onze aarde. Een stelling die hij al eerder in de essays verkondigd, maar in dit essay uitvoeriger uiteenzet. Dit zorgt ervoor dat het stuk veel herhaling bevat.

Wanneer je door de taal heen prikt, blijft er weinig over behalve een clichématige oproep.

Het laatste essay leest als een pamflet. Een oproep tot revolutie is het echter niet omdat de toon daarvoor te gematigd is. Het is hoogstens een oproep tot een andere manier van denken. De boodschap die wordt verkondigd is er een die al veel vaker naar buiten is gebracht. Nasr schrijft goed, maar wanneer je door de taal heen prikt, blijft er weinig over behalve een clichématige oproep: ‘We kunnen niet meer leven op de manier zoals we nu leven.’ Vanwege de lege inhoud blijven sommige metaforen ook redelijk hol: ‘Het leuke deel is dat je, eenmaal doordrongen van je sterfelijkheid, ineens ook heel anders tegen Thierry Baudet aankijkt. Die is hier ook maar een beetje per toeval naartoe geëvolueerd. Net als een kokkel.’ Het is mogelijk hyperbolisch bedoeld, maar de vergelijking tussen Baudet en een schelpje is vrij nietszeggend.

Mosterd na de maaltijd

De oplossing voor de huidige mondiale crisis is volgens Nasr o zo vanzelfsprekend: een einde maken aan het vrijemarktdenken en kiezen voor duurzaamheid. Het zijn geen nieuwe dingen die hij naar voren brengt, maar hij maakt een optelsom van de problemen. Volgens hem hebben we alle gegevens, maar doen we er niets mee. Dat is precies waar zijn betoog de fout ingaat. Voor vele mensen is die optelsom helemaal niet zo glashelder. Voor die groep, de groep mensen die het belang van duurzaamheid niet inziet, zal de inhoud van de essays vrij weinig betekenen. De groep die daartegenover staat, de groep die al lang vond dat het huidige systeem eens flink op de schop mocht, zal dit werk niet zien als een extra schop onder de kont om actie te ondernemen.

Het boek leest als mosterd na de maaltijd.

Nasr schrijft als een leesaanwijzing vooraf aan zijn verhaal: ‘Voor wie dit leest: “Drie essays, drie punten in de tijd. Elk vormt een eigen uitkijkpunt. Loop je verder, dan is het landschap alweer veranderd.”’ Hij geeft toe telkens maar achter te lopen op de tijd. Dat is dan ook precies wat er gebeurt in De Fundamenten, waardoor het boek leest als mosterd na de maaltijd. Als een reeks onafhankelijke essays in het NRC was het een meer logische vorm, want dan lezen de essays als overpeinzingen in een dagboek. In de vorm van een bundeling essays werkt dat minder goed. Wat er overblijft is een stilistisch mooi geschreven verhaal, maar met een weinig bijzondere boodschap.

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen