In een poging aandacht te vragen voor het milieu, verbindt Richard Powers op geheel eigen wijze natuur en wetenschap. Verwilderd leest als een realistische sciencefiction roman waarin de ernst van klimaatverandering drukt op de levens van de hoofdpersonen.
Powers bracht met Tot in de Hemel (2018) al eerder een boek uit waarin de realiteit van de klimaatcrisis een dystopische bijsmaak krijgt. De schrijver haalde hiermee de shortlist van de Man Booker Prize. In zijn nieuwste roman beschrijft Powers een jaar uit het leven van Theo Byrne. Theo is astrobioloog en houdt zich bezig met de uiteenlopende ecologische systemen in ons heelal. Zijn werkelijke universum draait echter rondom zijn zoon Robin.
Powers stelt Robin voor als een hoogbegaafde negenjarige die zijn volledige aandacht wijdt aan één taak: het redden van de planeet. Aangedaan door dierenleed en geplaagd door gedachten aan zijn moeders dood, ondervindt Robin veel zorgen. Hij raakt bij het minste of geringste van slag, wat op een dag zo uit de hand loopt dat hij een klasgenootje geweld aandoet. Door het schoolbestuur gedwongen om hulp te zoeken, komt Theo terecht bij Martin Currier. Deze professor doet onderzoek naar de therapeutische werking van neurofeedbackanalyse en ziet in Robin een geschikte participant. Onder de hoede van Currier maakt de jongen kennis met de psyche. Robin leert breinscans te ontcijferen en zich de gewenste gemoedstoestand eigen te maken.
Buitenaardse persoonsverandering
De sessies van Currier leiden langzaam, maar met verbluffende zekerheid tot een persoonsverandering. Robin ontdekt hoe hij zijn woede genereert en zijn afschuw tegenover de mens omzet in aantrekkingskracht. Naarmate het boek vordert, verandert de jongen in een onaangedane versie van zichzelf. Gevoelens van razernij bij het zien van niet-veganistisch eten maken plaats voor bijna theatrale barmhartigheid. Powers laat Robin honderdtachtig graden draaien en blijft aan hem sleutelen zonder ook maar iets aan geloofwaardigheid in te leveren. Het personage is even complex als veranderlijk: zachtmoedig, vermoeiend, innemend, makkelijk ontvlambaar of goedlachs.
De planeten vormen een weerspiegeling van Robins gemoedstoestand.
Deze stemmingswisselingen zijn op zo’n manier geconstrueerd dat ze een lijn vormen die ook grotere veranderingen voorstelbaar maakt. Waar Robin aanvankelijk weigert naar school te gaan zolang het klimaat in crisis is, wordt hij halverwege het boek voorgesteld als iemand die de uitdagingen van zijn tijd met opvallende kalmte beziet. Deze op overtuigende wijze beschreven gedaanteverwisseling vervult zijn vader met zorgen en de lezer met bedenkingen. Theo: ‘De vraag was niet waarom Robin terugzakte. De vraag was waarom de rest van ons zo ontstellend optimistisch bleef.’
Powers weerhoudt zich daarnaast van al te expliciete beschrijvingen wanneer hij Robins veranderingen optekent. Hij doet dit door zijn lezers mee te nemen langs het bonte palet aan planeten dat Theo in zijn functie als astrobioloog tegenkomt. Deze planeten komen tot leven in Theo en Robins fantasieën en vormen tegelijk een weerspiegeling van Robins gemoedstoestand als een teken van Powers creativiteit.
Sterrenstelselmatig gebruik
Powers maakt in Verwilderd veelvuldig gebruik van Theo’s voorliefde voor het heelal. De toespeling op de sterren en planeten wordt er soms jammerlijk bovenop gelegd, maar over het algemeen geldt ze als extra verhaaldimensie vooral als een vindingrijke toevoeging. Zo functioneren de planeten niet alleen als beschrijving van Robins gemoedstoestand, maar dienen de fantasiewerelden en -wezens die zich daar voordoen ook als spiegel voor de organisatie op aarde. Kijkend naar onze planeet verzucht zo’n creatie: ‘We hebben ze duizenden van hun generaties lang bestookt met signalen, maar nooit hun aandacht weten te trekken. Ze zullen het wel erg druk hebben.’
De toespeling op planeten wordt er soms jammerlijk bovenop gelegd.
Een tamme uitwerking
Powers focust zich tegelijkertijd op het leven op aarde. Uitgebreide passages over de natuur en aandacht voor bedreigde dier- en plantensoorten voeren weg van onvoorstelbare universums en terug de dampkring in. Door keer op keer de aarde als een unieke en kostbare plek voor te stellen, vraagt Powers zijn lezers, al dan niet bewust, om aandacht voor haar. Theo’s kosmologische zoektochten naar buitenaards leven in combinatie met Powers’ weinig hoopgevende visie op het leven hier, wekken echter een escapistische indruk op. Door een bij vlagen pessimistische inval te hanteren en een ronduit negatief einde te kiezen, wordt Powers boodschap een deterministische: het vechten voor een betere wereld is zinloos. De schrijver roept daarmee niet het activisme op wat het boek zichtbaar zou kunnen hebben, noch wat er van de huidige situatie mag worden gevraagd. Dit maakt Verwilderd een prachtig boek over een vader-zoonrelatie, maar geen boek dat aanzet tot iets groters.