Zuurstofschuld (2021) van Toine Heijmans is een verhaal over vriendschap, eenzaamheid en het verzet tegen lichamelijk verval in de bergen. De juiste dosering in het weggeven en openlaten van informatie maakt deze roman een technisch hoogstandje en aangenaam om te lezen. Daarnaast wordt de lezer nog eens voorzien van een flinke hoeveelheid virtuoos geschreven informatie over klimsport.
Door de eerdere prestaties van Toine Heijmans, onder meer verslaggever en columnist voor de Volkskrant, werd de lat voor deze roman hoog gelegd. Als eerste Nederlander ooit won hij namelijk de Franse Prix Médicis Étranger. De prestigieuze prijs voor de beste, naar het Frans vertaalde roman werd toegekend aan zijn debuut Op zee (2011). Zuurstofschuld gaat over Walter Welzenbach, die in zijn studententijd de eigenzinnige Lenny ontmoet. Zijn nieuwe vriend leert hem klimmen en vanaf dat moment wordt bij Walter een grenzeloze liefde voor bergsport geboren. Samen jagen ze hun klimdromen na. Ze verhuizen er zelfs voor naar het Franse Chamonix om aan de voet van de Mont Blanc te kunnen wonen. Hun idyllische klimmersbestaan, dat zich in de jaren ’90 afspeelt, bekostigen ze door te werken in een bergsportwinkel. Walter en Lenny zijn vrienden voor het leven die alles delen, zo ook de nodige bijna-doodervaringen op de hoge bergen die hun zo lief zijn. Wanneer ze na jaren kameraadschap toch uit elkaar groeien, slaat de eenzaamheid voor Walter toe. Op zijn laatste klimtocht naar de Mount Everest komt ook nog het besef dat hij niet meer het lichaam heeft dat hem ooit naar de hoogste toppen bracht.
Tijdsestafette
Heijmans speelt op een vakkundige manier met tijd, waardoor de lezer tot de laatste bladzijden geboeid blijft om het verhaal compleet te krijgen. De roman begint namelijk in het uiterste heden, maar springt daarna heen en weer tussen verschillende tijdsperiodes, die langzaam bij elkaar komen. Deze wisselen elkaar af als een estafette: al lezend wordt het stokje bij ieder nieuw hoofdstuk zorgvuldig en naadloos overgedragen aan de andere tijdlijn. Parallel hieraan ontstaan gaten in het verhaal die op willekeurige momenten worden ingevuld. De verklaring voor Walters gedrag in het eerste hoofdstuk bijvoorbeeld, wordt stapsgewijs in de scènes in het verleden gegeven. Toch wordt niet alles duidelijk, want de vraag ontvouwt zich nog of Lenny nu wel of niet aanwezig is bij die laatste tocht. Dit blijft tot het einde onduidelijk en daardoor ook spannend.
‘Al lezend wordt het stokje bij ieder hoofdstuk zorgvuldig overgedragen aan de andere tijdlijn.’
Literair naslagwerk
Opmerkelijk aan het verhaal is dat het doorspekt is met informatie over beroemde klimmers. Er wordt uitgebreid stilgestaan bij de levensverhalen van grote klimfiguren als Allison Hargreaves en Toni Kurz, aan wie zelfs hele hoofdstukken zijn gewijd. Dit had zware, taaie kost kunnen zijn. Het poëtische gehalte van het taalgebruik maakt de informatieve passages echter prettig en leuk om te lezen. ‘Het einde van Allison Hargreaves was groter dan zijzelf. Allemaal gingen ze met haar dode lichaam aan de haal, bang, waarschijnlijk voor hun eigen sterfelijkheid’ is zo’n voorbeeld van hoe achtergrondinformatie poëtisch gemaakt wordt. Bovendien wordt die informatie dicht verweven met de bergavonturen van Walter en Lenny. Meermaals worden die vergeleken met die van hun befaamde, werkelijk bestaand hebbende voorgangers. Het realisme dat hierdoor ontstaat, draagt bij aan een roman die aangenaam leest.
‘Er wordt uitgebreid stilgestaan bij de levensverhalen van grote klimfiguren.’
Voorspelbare oude mopperaar
Juist vanwege de knappe vertelmanier en de interessante verwevenheid van informatie en fictie is het zo jammer dat het verhaal van Walter niks nieuws onder de zon is. De man op middelbare leeftijd die niet meer met de jeugd mee kan komen, merkt dat het lichamelijk verval zijn intrede doet en zich bovendien beseft dat hij eenzaam is, is al ontelbare keren gedaan. De lezer kent het gevoelsleven van Walter daarom ook al. Het gemopper op zijn medebergbeklimmers bijvoorbeeld, die volgens hem niet om de juiste redenen aan klimsport doen, wordt al gauw voorspelbaar. Op een gegeven moment snap je het als lezer wel: jongeren zijn irritant en vroeger was alles beter.
Dit mag de leespret echter niet al te veel drukken. Zuurstofschuld is een technisch bijzondere roman waarin vertelstructuur, taalgebruik en achtergrondinformatie bij elkaar komen onder het grotere overkoepelende thema van de bergen. Voor dit boek kun je niet anders dan wat wordt beschreven over de vorm van de Matterhorn: het hoofd plechtig buigen.