Home Artikelen Opinie: Dag van bezinning

Op 16 september start de Europese mobiliteitsweek met als doel meer mensen op de fiets en in het openbaar vervoer te krijgen. Hier kan de gemeente Nijmegen wat van leren, want hier heeft de auto nog altijd een voorrangspositie op straat. Het overmatige autogebruik schaadt de veiligheid en omgeving. Daarom moet Nijmegen maandelijks een autovrije zondag organiseren.

In het teken van de Europese mobiliteitsweek toveren jaarlijks talloze Europese steden halverwege september hun straten om tot een wandel- en fietsparadijs. Het is een week die lokale bestuurders aanzet om na te denken over duurzaam vervoer. Onderdeel van de week is een autovrije zondag waarop de hele stad erop uittrekt om met hun fiets, step, waveboard of heelys over de wegen te sjezen. Het openbaar vervoer en de hulpdiensten blijven daarbij beschikbaar. In 1973, ten tijde van de oliecrisis, werden er in Nederland tien soortgelijke zondagen gehouden om fossiele brandstof te besparen. Om diezelfde reden beval het Internationaal Energieagentschap afgelopen maart aan de autovrije zondag met regelmaat terug te laten keren. In Nederland fietsland blijven de motoren op dit moment echter ongestoord ronken.

Op papier deelt Nijmegen de ambities voor duurzame mobiliteit van de Europese week, maar toch is de auto nog de baas op straat. ‘De infrastructuur wordt ingericht op de dominantie van de auto. Ondanks dat niet iedereen er een heeft, krijgt de auto veel privileges, bijvoorbeeld op het gebied van doorstroom in het verkeer’, aldus Mark Kirkels, voorzitter van de Fietsersbond Nijmegen. Passanten ademen de door auto’s vervuilde lucht in en lopen hierdoor gezondheidsrisico’s op. De gemeente Nijmegen moet daarom maandelijks op zondag haar straten ontdoen van personenauto’s en andere motorvoertuigen.

Afkicken van de auto

De autovrije zondag helpt mensen af te kicken van hun CO2-machine omdat het ze bewuster maakt van de invloed van hun gedrag op de omgeving. Kirkels legt uit hoe dat gebeurt: ‘Een autovrije zondag kan zorgen voor een hefboomeffect. Mensen willen wel duurzaam leven maar pakken vaak uit gemak nog de auto. Deze dag dwingt ze ook echt kennis te maken met het openbaar vervoer en andere vervoerswijzen.’ Dit is nodig, stelt ook Rob van der Heijden, hoogleraar Planningmethoden aan de Radboud Universiteit. ‘We zijn verslaafd aan de auto. 30% van het autoverkeer in Nederland zijn ritten van korter dan 7 kilometer’, zegt hij. Veel van die ritten kunnen volgens hem makkelijk met de fiets of te voet. ‘We moeten het bewustzijn vergroten dat deze autodominantie onhoudbaar is en niet goed is voor steden’, concludeert Van der Heijden.

Een rustigere stad zal de stadsbewoners de impact van hun vervoersgedrag laten zien.

Daarnaast zorgt de autovrije zondag voor een nieuwe beleving van de openbare ruimte die eveneens mensen tot inkeer kan brengen over hun autogebruik. De stad wordt namelijk ineens veel aangenamer: geen gebrom van voertuigen en het hele wegdek komt vrij om op te fietsen en skaten. ‘Het is stil, het stinkt minder en het is ook veiliger op straat. Dat laat zien dat je die ruimte ook voor veel andere dingen kunt gebruiken’, zegt hij. ‘Dan is de openbare ruimte van iedereen en niet exclusief van de autobezitters’, aldus Van der Heijden. ‘Het laat mensen realiseren wat voor ellende zich afspeelt in de stad’, voegt Maarten Krol, hoogleraar Luchtkwaliteit aan Wageningen University, daaraan toe. ‘Men neemt er genoegen mee dat het autoverkeer alsmaar doorgaat, terwijl veel mensen echt last hebben van het lawaai’, meent hij. Zo kan het de nachtrust structureel verstoren. De beleving van een rustigere stad zal de stadsbewoners de impact van hun vervoersgedrag laten zien en aanzetten om de auto vaker te laten staan.

Een verademing

Een ander voordeel van de autovrije zondag is de vermindering van fijnstof in de lucht. Die fijnstof schaadt nu de gezondheid van alle verkeersdeelnemers die niet in een blik zitten. ‘Mensen verliezen een behoorlijk deel van hun leven door blootstelling aan slechte lucht. Voor mensen die in steden wonen is dat vaak meer dan een jaar’, zegt Krol. De GGD concludeerde in haar rapportage over luchtkwaliteit van 2019 dat hart- en vaatziekten bij een op de vijf volwassenen in Gelderland te wijten is aan luchtverontreiniging. Daarnaast bestempelde het Europees Milieuagentschap in 2021 Nijmegen als de stad met de op een na slechtste luchtkwaliteit in Nederland. Wegverkeer is een van de boosdoeners en een dag zonder auto’s vermindert de blootstelling. ‘Van de autovrije zondag zal de lucht schoner worden, zeker op de dag zelf. Dat zou dan ook zichtbaar moeten zijn in het aantal ziekenhuisopnamen in verband met klachten aan de luchtwegen’, vervolgt hij. Elektrische auto’s zijn geen uitzondering op het probleem: ‘Remmen en slijtage van banden genereert veel fijnstof, dat blijft bij een elektrische auto ook gebeuren’, stelt Krol. De autovrije zondag wordt dus de ideale dag om een luchtje te scheppen.

‘Mensen verliezen een behoorlijk deel van hun leven door blootstelling aan slechte lucht.’

Autootje pesten

De frisse lucht mag dan wel de gezondheid baten, een dag de auto laten staan kan ook onhandig zijn. In een systeem waar de auto nu eenmaal een voorrangspositie heeft, is niet iedereen voorbereid op een maandelijks dagje zonder. Iemand die elke zondag met de auto bij familie op bezoek gaat, raakt een stukje vrijheid kwijt. Alhoewel een periodiek verbod voor de auto boosheid kan oproepen, is de zondag het minst disruptief van alle dagen in de week. ‘Een familiebezoek of sportevenement kan je naar de zaterdag verplaatsen. In 1973 heb ik gezien dat het geen problemen oplevert’, zegt Kirkels. ‘We moeten van het heersende paradigma af dat alles op elk moment bereikbaar moet zijn met elke vorm van vervoer’, stelt hij. Bovendien ontdekken mensen die normaliter de auto pakken op een autovrije zondag dat er praktische alternatieven zijn en dat een stad zonder auto’s plezieriger is. Alles wat echt met de auto zou moeten kan net zo goed een dagje wachten.

Nijmegen kan andere steden laten zien dat een revolutie van autoloosheid mogelijk is.

De autovrije zondag lijkt een droom uit het verleden, maar is vandaag de dag hard nodig voor een houdbare toekomst. Het maakt de stad voor een dagje leefbaarder en drukt de negatieve gezondheidseffecten van autoverkeer. Bovendien kan Nijmegen aan andere steden laten zien dat een revolutie van autoloosheid mogelijk is. Daarmee kan de impact veel groter zijn dan de lokale schaal. Wat die lokale schaal betreft, zal het een dag vol vermakelijke taferelen opleveren: een zondag in de maand kan je kriskras over het Keizer Karelplein crossen zonder door een auto geschept te worden.

Dit artikel verscheen in ANS-krant 2 (J37).

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen