Sinds eind februari stelt de Vrije Universiteit Amsterdam gratis menstruatieproducten beschikbaar voor studenten die dat niet kunnen betalen. Zo’n initiatief zou ook een middel kunnen zijn om het gesprek over sekseongelijkheid te starten. De Radboud Universiteit (RU) zou daarom ook gratis menstruatieproducten moeten uitgeven.
Menstruatiearmoede klinkt als iets dat zich in het welvarende Nederland niet voordoet. Toch blijkt uit onderzoeken van Plan International en feministisch platform De Bovengrondse dat negen procent van de Nederlandse meisjes en vrouwen soms geen geld heeft voor maandverband of tampons. In combinatie met het taboe dat nog altijd op ongesteldheid rust, zorgt dit voor een oncomfortabele menstruatie vol schaamte. ‘We weten uit eerder onderzoek dat meisjes en vrouwen zonder de juiste producten soms zelfs thuis blijven en hierdoor onderwijs missen.’ Zegt Jeanette Heldens, diversity officer aan de RU.
Doordat het debat over de ongelijk verdeelde kosten tussen vrouwen en mannen in het Verenigd Koninkrijk oplaaide, begon de discussie ook in ons land. ‘Als mensen die menstrueren hebben we lange tijd extra kosten gemaakt ten opzichte van cis-mannen, daar mag best ondersteuning in zijn’, vindt ook Garjan Sterk, coördinator van het interfacultaire netwerk Gender & Diversity Studies aan de RU. Het gratis beschikbaar stellen van menstruatieproducten zou bovendien een hoger doel kunnen dienen. ‘Hiermee kan het gesprek over genderongelijkheid en de structurele aanpak ervan op gang komen’, zegt Sterk. De RU stelt zichzelf de missie om een veilige omgeving voor haar studenten te bieden waarin iedereen dezelfde kansen krijgt. In een poging dit te realiseren zou zij kunnen beginnen met het gratis beschikbaar stellen van menstruatieproducten.
Rood staan
Om gelijkheid tussen vrouwen en mannen binnen de Radboudgemeenschap te bevorderen, zouden zij eerst financieel gelijk moeten worden gezet. Menstruerenden zijn namelijk structureel meer geld kwijt dan zij die dat niet doen. Volgens het onderzoek van De Bovengrondse kost een gemiddelde menstruatie 7,90 euro per maand, wat grofweg de achterstand in maandelijkse kosten van vrouwen ten opzichte van mannen betekent. Ter illustratie: dat zijn meer dan zes hele broden of dertien pakken spaghetti per maand die vrouwen nog eens extra moeten aanschaffen. ‘Eigenlijk is het heel raar dat mensen die menstrueren structureel meer geld kwijt zijn voor iets dat hen overkomt. Daar zou iets aan gedaan moeten worden’, vindt Sterk. Zoiets zie je in Frankrijk al gebeuren. Sommige zorgverzekeraars daar vergoeden menstruatieproducten om de kosten gelijk te trekken en menstruatiearmoede tegen te gaan. De Schotse overheid betaalt om dezelfde reden voor menstruatieproducten in alle openbare ruimten. Aangezien Nederlandse overheid en verzekeraars het vooralsnog laten afweten, zouden universiteiten die rol alvast op zich kunnen nemen voor hun studenten. Deze groep bestaat immers grotendeels uit mensen die het niet breed hebben en daardoor eerder vatbaar zijn voor ongelijkheid. Dat is precies waartegen de RU zich meent te verzetten.
‘Het is raar dat mensen die menstrueren structureel meer geld kwijt zijn.’
Door menstruatieproducten bovendien op zowel de dames- als herentoiletten te leggen, zullen transgendermannen die menstrueren ook geholpen zijn. Hierbij is het van belang dat de producten niet in een openbare ruimte te vinden zijn, maar in de hokjes. ‘Als ze op een openbare plek liggen, ziet iedereen dat je iets pakt’, zegt Sterk. ‘Daarmee dwing je transmannen om óf uit de kast te komen, óf niet van die dienst gebruik te maken. Dat is niet rechtvaardig.’ Hetzelfde gaat op voor cisgender-vrouwen die bij zo’n dienst gebaat zijn.
Pad on the back
Niet alleen menstruatiearmoede kan zo worden bestreden, maar ook het brede gesprek over sekseongelijkheid kan via deze weg op gang komen. In de huidige gang van zaken is daar met het oog op efficiëntie echter vaak geen ruimte voor. Zo’n debat faciliteren is namelijk te kostbaar en levert te weinig op. Zonder de aanpassingen die mogelijk uit zo’n debat voortvloeien kunnen zij die aan ongelijkheid en kwetsbaarheid onderhevig zijn niet of minder goed meedraaien. Heldens vindt dat dan ook kwalijk: ‘Efficiëntie is in wezen niet verkeerd, maar wel als het kwetsbare groepen raakt. We kunnen deze mensen helpen door hun basisvoorzieningen te verstrekken. Dat moeten we dan ook doen.’ Daarnaast staat dit haaks op een van de missies van de RU, namelijk het voorzien in ‘een klimaat waarin de talenten en kwaliteiten van ieder individu tot bloei komen’. De kleine groep die waarschijnlijk gebaat is bij gratis maandverband of tampons, zou voor de universiteit dus geen enkele belemmering moeten vormen.
Ibuprofen tegen de krampen van het patriarchaat
Hoewel gratis menstruatieproducten ervoor kunnen zorgen dat studenten met een klein inkomen worden gecompenseerd, kun je je afvragen of dit op grote schaal iets oplevert. ‘Het is een mooi gebaar, maar ook slechts het bestrijden van één symptoom van een enorm structureel probleem’, aldus Sterk. Heldens sluit zich hierbij aan: ‘Het is goed dat de discussie hiermee op gang komt, maar het lost het probleem niet op.’ Voor een structurele bestrijding van sekseongelijkheid is namelijk meer nodig dan alleen menstruatieproducten, maar deze producten zullen wel klauwen met geld kosten. Hierdoor blijft er minder geld over voor het tegengaan van sekseongelijkheid en welke vorm van ongelijkheid dan ook: ‘Docenten moeten bijvoorbeeld ook goed ondersteund worden bij het dekoloniseren van curricula en mensen die racisme ervaren zouden een goede vertrouwenspersoon moeten krijgen’, zegt Sterk. ‘De kosten daarvoor worden nu ook niet gedragen, terwijl dit soort zaken wel iets groters structureel kan aanpakken.’
Voor een structurele bestrijding van sekseongelijkheid is meer nodig dan alleen menstruatieproducten.
In het bieden van een veilige omgeving, waar de RU zelf voor zegt te staan, zou die financiële afweging echter niet moeten bestaan. Menstruatie en menstruatiearmoede zijn zulke met taboe en schaamte doorspekte onderwerpen dat ze wel aangepakt moeten worden. Het zou bovendien niet alleen hen helpen die minder koopkrachtig zijn, maar ook andere groepen zoals transgendermannen. Dat gratis menstruatieproducten een doekje voor het bloeden zijn, betekent evengoed dat er een open wond is. Laten we eindelijk beginnen die te laten helen.
Dit artikel verscheen eerder in ANS-krant 2.