Ruim tien jaar maakte DUO gebruik van een systeem dat fraudeurs moest herkennen, maar in plaats daarvan vond er structurele discriminatie plaats. Zo’n tienduizend (oud-)studenten zullen gecompenseerd worden, belooft minister Eppo Bruins.
Tussen 2012 en 2023 maakte DUO gebruik van een risicoprofileringssysteem, waarbij de dienst studenten die met hun uitwonende beurs fraudeerden, probeerde op te sporen. In het verleden is het namelijk wel eens voorgekomen dat studenten een uitwonende beurs ontvingen, terwijl ze bij hun ouders woonden. Het algoritme dat hierbij gebruikt werd hoorde neutraal te zijn, maar bleek te leiden tot indirecte discriminatie. In juni vorig jaar stopte de leenheer met het gebruik ervan. Amnesty International publiceerde vorige week een rapport waarin duidelijk werd dat de discriminatie niet alleen op basis van afkomst gebeurde, maar ook op iemands sociaal-economische status.
Studenten onterecht bestempeld als fraudeur
De discriminerende profilering kwam vorig jaar aan het licht na onderzoek van NOS op 3, Investico en Hoger Onderwijs Persbureau. Voormalig minister Dijkgraaf liet een grootschalig onderzoek doen, dat de bevindingen opnieuw bevestigde. Vorige week kwam een nieuw rapport van Amnesty International uit. Naast de discriminatie op basis van afkomst, zagen de onderzoekers ook dat de sociaal-economische status van de student sterk meespeelde. Mbo’ers werden daardoor veel vaker gebrandmerkt als fraudeur dan wo- of hbo-studenten.
Ook hadden eerdere kritische onderzoeken, uitgevoerd in opdracht van DUO, het algoritme niet grondig getoetst op het discriminatieverbod, iets waar Amnesty voor ageert, zoals te lezen is in hun rapport: ‘Overheidsorganisaties zouden risicoprofilering alleen mogen gebruiken als het recht op non-discriminatie kan worden gegarandeerd.’ Het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) sluit zich daarbij aan, verklaart Mylou Miché: ‘Er moeten structurele veranderingen komen om herhaling te voorkomen. We roepen de minister op om met concrete maatregelen te komen die transparantie en rechtvaardigheid waarborgen in het beleid van DUO.’ Na navraag van ANS bij DUO vertelt de woordvoerder dat de dienst daarmee bezig is: ‘Nadat we waren gestopt met het gebruiken van het risicogerichte systeem, hebben we eventjes met aselecte steekproeven gewerkt. Dat pakken we binnenkort weer op. We zijn nu bezig met onderzoeken hoe we wel een risicogericht systeem kunnen optuigen, zonder te discrimineren.’
Compensatie
Deze maand werd bekend dat minister Bruins alle slachtoffers uit de periode 2012-2023 gaat terugbetalen. Dat zijn ruim tienduizend mensen. Hiervoor is €61 miljoen gereserveerd. Bruins verklaart: ‘Bij de selectie voor de controles op de uitwonendenbeurs zijn er zaken niet goed gegaan. Er was sprake van indirecte discriminatie. Dat is oneerlijk en we willen niet dat studenten bij het aanvechten van de besluiten in een juridisch moeras belanden.’
Wanneer de (oud-)studenten die door de onterechte beschuldigingen zijn geraakt worden terugbetaald, is nog niet bekend. De woordvoerder vertelt aan ANS dat ongeveer tachtig studenten nog dit jaar gecompenseerd worden. ‘Die studenten zijn in beroep gegaan en zitten in een rechtszaak.’ Het gaat nog wel even duren voordat alle anderen ook gecompenseerd worden, maar dat gaat hoe dan ook gebeuren, volgens haar: ‘Omdat de methode niet juist was, hebben we ook het bewijs dat iemand een fraudeur was, niet rechtmatig verkregen.’ ISO is blij met de hersteloperatie, aldus Miché: ‘Het is goed dat de minister geld heeft vrijgemaakt om deze slachtoffers te compenseren. Discriminatie kan en mag nooit een plaats hebben in onze samenleving.’