Etniciteit lijkt een vaststaand gegeven, maar uit onderzoek blijkt dat het juist flexibel is. Robbert Rademakers, PhD kandidaat aan de Radboud Universiteit (RU), en prof. André van Hoorn, onderzoeker aan de RU, ontdekten dat etniciteit niet vaststaat bij de geboorte, maar later in iemands leven nog kan veranderen.
Lang heeft het idee bestaan dat etniciteit vanaf de geboorte vastligt. Zo stelt Van Hoorn dat etniciteit in Nederland door Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van het geboorteland wordt bepaald. In andere landen verschilt dit. Zo kan etniciteit ook afhankelijk zijn van de taal die je spreekt, de kaste waartoe je behoort of je huidskleur. In het onderzoek bekeken Rademakers en Van Hoorn de datasets van miljoenen inwoners uit Indonesië, India en de Verenigde Staten. Daaruit blijkt dat de etniciteit van sommige mensen door de tijd heen kan veranderen.
Waarom verandert etniciteit?
Etniciteit is volgens de onderzoekers geen biologisch fenomeen, maar een gevoel dat mensen ervaren. ‘Het is niet zozeer dat ik Nederlander ben, nee, ik voel me Nederlander’, stelt Van Hoorn. Je etniciteit wordt dus niet bij je geboorte vastgesteld, maar bepaal je later zelf. Een interessant voorbeeld uit het onderzoek van Rademakers en Van Hoorn is Indonesië. Etniciteit is daar gerelateerd aan de taal die mensen spreken. Van Hoorn vertelt dat er in Indonesië vele talen naast elkaar bestaan en daardoor kunnen mensen na een verhuizing al snel in een ander taalgebied terechtkomen. Het gevolg daarvan, zo werd in het onderzoek ontdekt, is dat de kans bestaat dat iemand ook gaat voelen dat hij nu tot een andere etnische groep behoort.
Van Hoorn stelt dat etniciteitsverandering het vaakst optreedt door bepaalde triggerfactoren. Als voorbeeld noemt hij ervaringen als een verhuizing of het sluiten van een huwelijk met iemand van een andere etniciteit. Als in India twee mensen uit verschillende kasten trouwen, zien de onderzoekers dat partners zich na verloop van tijd als lid van de kaste van de ander gaan identificeren.
Beleidsmatige gevolgen
Doordat etniciteit op verschillende manieren wordt gemeten, heeft dit gevolgen voor het debat rondom etniciteit. Zo beschrijft Van Hoorn een fenomeen op Amerikaanse gemengde scholen, waar leerlingen zich na een tijdje vaak allemaal als dezelfde etniciteit identificeren. Op papier lijkt het dan alsof er sprake is van segregatie, want iedereen zegt dezelfde etniciteit te hebben. Volgens Van Hoorn is dit geen segregatie, maar juist een voorbeeld van het aanpassingsvermogen van mensen, en hun openheid om de etniciteitsverandering van de ander te accepteren.
In Nederland wordt etniciteit nog altijd gemeten door te kijken naar het geboorteland van jou en je ouders. Zo worden mensen bijvoorbeeld automatisch geclassificeerd als tweede generatie Turken, terwijl zij zich misschien wel Nederlander voelen. ‘Dat doet helemaal geen recht aan wat die mensen zelf vinden’, vertelt Van Hoorn. Aangezien het onderzoek aantoont dat etniciteit niet vaststaat maar ook op gevoel is gebaseerd, zou volgens Van Hoorn in toekomstige Nederlandse statistische onderzoeken ook naar gevoelens kunnen worden gevraagd.