Twee weken geleden promoveerde Marloes Mak aan de Radboud Universiteit met haar onderzoek naar het verbeeldingsvermogen bij het lezen van literatuur. Uit het onderzoek blijkt dat verschillen in verbeeldingsvermogen samenhangt met verschillen in waardering voor het verhaal.
Op dinsdag 29 november vond de verdediging van het proefschrift van promovendus Marloes Mak plaats. Ze deed haar promotieonderzoek naar het verbeeldingsvermogen en de waardering tijdens het lezen van literatuur. In haar onderzoek ging ze ervan uit dat mensen de betekenis van woorden kunnen voorstellen als ze deze tegenkomen in gesproken taal. ‘Als mensen bepaalde werkwoorden tegenkomen zoals bijvoorbeeld schoppen dan stelt de persoon zich voor zelf te schoppen’, legt Mak uit. Ze onderzocht naar aanleiding hiervan of het inbeelden ook gebeurt tijdens het lezen van literatuur. Haar onderzoek bevestigt deze hypothese en toont aan dat het voorstellen tijdens het lezen automatisch gaat. Daarnaast blijkt een grotere waardering voor een verhaal hand in hand te gaan met een beter verbeeldingsvermogen. Tot slot toont het onderzoek aan dat hetgeen de lezer inbeeldt invloed heeft op de leessnelheid.
Voorstellen
Uit het onderzoek van Mak blijkt dat het inbeelden van acties of voorwerpen die in de literatuur voorkomen automatisch gaat en dat hier geen bevel toe kan worden gegeven. In een experiment kregen proefpersonen verhalen te lezen. Een deel van de mensen kreeg de opdracht om zich de gebeurtenissen in de verhalen zo levendig mogelijk voor te stellen en anderen kregen het bevel om te lezen zoals ze normaal gesproken zouden lezen. Een derde groep moest niet op de inhoud van het verhaal letten maar op de schrijfstijl. ‘De verwachting was dat de mensen die de opdracht kregen om zich de gebeurtenissen levendig voor te stellen, op een vragenlijst zouden aangeven dat ze een sterkere voorstelling hadden gemaakt dan de andere twee groepen’, vertelt Mak. Dit bleek niet het geval. Het kost volgens Mak te veel energie om tijdens het lezen rekening te houden met zo’n bevel. ‘Als mensen lezen, concentreren ze zich dusdanig op deze activiteit dat ze zich door het bevel niet meer inbeelden dan gewoonlijk’, verklaart de promovendus.
Uit een vervolgexperiment bleek dat onze hersenen kunnen voorstellen hoe iets er ongeveer uit ziet. In dit experiment moesten mensen een verhaal lezen terwijl een MRI-scanner hun hersenactiviteit mat. ‘Deze proef toonde aan dat het brein automatisch delen activeert die bekend zijn met wat wordt omschreven. Hierdoor kan de actie of het object worden ingebeeld’, aldus Mak.
De promovendus heeft in haar onderzoek ook aangetoond dat de mate van inbeelding positief samenhangt met de waardering voor een verhaal. Voor dit deel van haar onderzoek maakte Mak een vragenlijst over waardering die uit twee onderdelen bestond. Proefpersonen moesten een rapportcijfer voor een gelezen verhaal geven en een evaluatie van het verhaal geven aan de hand van een aantal bijvoeglijk naamwoorden. Tegelijkertijd werd er in de hersenen met een MRI-scan gemeten hoe sterk de hersendelen oplichtten die het voorstellen veroorzaakten. Het blijkt dat een grotere waardering voor een verhaal en een betere voorstelling hand in hand gaan. ‘Als de ene persoon voor hetzelfde verhaal een grotere waardering heeft dan de ander zal die meer voorstellen’, vertelt Mak. Het is echter onduidelijk of de waardering het voorstellen bevordert of dat het proces andersom werkt.
Leessnelheid
De leessnelheid wordt beïnvloed door wat er wordt voorgesteld tijdens het lezen. ‘Door mijn onderzoek ben ik erachter gekomen dat mensen sneller lezen als ze over acties lezen en langzamer bij beschrijvingen van objecten, gedachtes en emoties’, vertelt de promovendus. ‘Voor dit experiment heb ik mensen laten lezen achter een computerscherm terwijl ik hun oogbewegingen volgde met een eye-tracker.’ Oorspronkelijk werd er door onderzoekers gedacht dat het voorstellen tijdens het lezen over het algemeen zou zorgen voor langzamer lezen omdat het meer energie kost. De PhD-kandidaat stelt: ‘Er werd gedacht dat alle soorten beschrijvingen gepaard gaan met langzaam lezen. Wat we nu hebben gevonden is dus bijzonder.’