Als je een moreel dilemma wordt voorgeschoteld, heeft het accent van degene die het dilemma voorlegt invloed op de keuze die je maakt. Dat blijkt uit onderzoek van taalwetenschappers Susanne Brouwer en Alice Foucart.
Het experiment kwam voort uit eerder onderzoek, waaruit bleek dat mensen utilitaristischer, ofwel rationeler, reageren op morele dilemma’s in een buitenlandse taal dan in de moedertaal. ‘Mijn collega en ik vroegen ons af of dit effect ook aanwezig is bij buitenlandse accenten’, aldus Brouwer, taalwetenschapper aan de Radboud Universiteit. Het onderzoek is uitgevoerd op Nederlandse en Spaanse participanten.
In Nederland werden naast de moedertaal een Turks, Frans en Engels accent onderzocht en in Spanje een Engels en Kameroens accent. Het effect verschilt per accent, licht de taalwetenschapper toe. ‘Het beeld is genuanceerder dan het in de media wordt geschetst.’ Zo reageren Nederlanders rationeler op een Frans accent en Spanjaarden op een Kameroens accent.
Het trolleyprobleem
Aan deelnemers werden varianten van het trolleyprobleem voorgeschoteld. Brouwer: ‘Bij het eerste dilemma sta je naast een man op een brug en komt er een trein aan die recht op vijf werklieden afrijdt. Je kan kiezen om die man op de brug een zetje te geven, zodat hij op het spoor valt en de trein stopt. Dan veroorzaak je wel de dood van die ene man, maar red je de vijf werklieden.’ Ze vervolgt: ‘In de tweede variant heb je dezelfde keuze, maar sta je tussen twee spoorlijnen in en kun je met een hendel de wissel omzetten. Met het omzetten van de wissel overlijdt één persoon en als je niets doet overlijden vijf mensen.’
‘Als je het dilemma in een vreemde taal of met een accent aanbiedt, geeft een groter deel van de mensen de man op de brug een zetje. Zij maken dus een utilitaristischere keuze,’ vat Brouwer het onderzoek samen. Brouwer noemt deze keuze rationeler, omdat voor het collectieve belang wordt gekozen. Er worden immers meer mensen gered. Ze plaatst wel een kanttekening: ‘We hebben gekeken naar grote groepen. Er zijn altijd individuele verschillen.’
Drie verklaringen
Brouwer geeft drie mogelijke verklaringen voor het foreign accent effect, die tegelijkertijd een rol spelen. ‘Ten eerste voel je in je moedertaal meer emotie, waardoor je emotioneler reageert en meer afstand voelt bij het horen van een accent. Ten tweede is er een cognitieve verklaring’, vervolgt de taalwetenschapper. ‘Een accent is moeilijker te verstaan. Je moet je heel erg focussen op het begrijpen van het dilemma. Je zit dan misschien al in een soort rationele modus.’ Tot slot kan de psychologische afstand een rol spelen, zo legt Brouwer uit. ‘Bij een vreemde taal of accent neem je meteen een beetje afstand, want diegene hoort niet echt bij jouw groep. Dit kan ook leiden tot meer rationele beslissingen.’
In een vervolgonderzoek wil Brouwer met haar collega’s deze laatste verklaring verder onderzoeken. Hierbij willen ze onderzoeken of het tonen van een afbeelding van het gezicht van de persoon die het dilemma uitspreekt de psychologische afstand groter of kleiner maakt. ‘We verwachten dat die afstand toeneemt als je iemand laat zien met een andere etnische achtergrond dan die van de participant.’
De praktijk
‘De dilemma’s uit het trolleyprobleem zijn natuurlijk fictief. Toch kun je uit het onderzoek een grotere lijn trekken richting de maatschappij’, betoogt Brouwer. ‘Kijk bijvoorbeeld naar de politiek. In de coronatijd komt de regering continu voor morele beslissingen te staan. Het zou best kunnen dat Mark Rutte andere beslissingen neemt als hij in gesprek gaat met een persoon met een buitenlands accent.’
Dit hoeft niet perse kwalijk te zijn. ‘Je kan niet spreken van een juiste keuze bij dit soort morele dilemma’s’, stelt de taalwetenschapper. ‘Je maakt een kwalitatief andere beslissing. Sommigen gaan uit van het collectieve goed en maken de utilitaristische keuze om zoveel mogelijk mensen te redden’, legt ze uit. Brouwer stelt daartegenover dat anderen meer redeneren vanuit absolute gedragsregels zoals ‘gij zult niet doden’.