Talloze tieners groeiden op met de Hoe overleef ik…?-reeks, waarin Francine Oomen hen met survivaltips door de puberteit heen loodste. Nu is ze weer terug, met een boek dat deze keer voor (jong)volwassenen is bedoeld. Welke wijze raad kan ze twintigers meegeven?
Wie als tiener de Hoe overleef ik…?-boeken las, was voorbereid op ieder mogelijk probleem dat op je pad kon komen. Foute vriendjes, vervelende stiefvaders, langeafstandsrelaties, gepest worden, een slecht zelfbeeld: noem het maar op en Francine Oomen had er survivaltips voor. Zo groeide een hele generatie met haar boeken en adviezen op. Het vrouwelijke deel van de generatie dan. ‘Heterojongens lazen mijn boeken vroeger maar weinig, en als ze het al deden was het stiekem’, vertelt Oomen lachend. ‘Het is natuurlijk ook niet cool om op je veertiende in het openbaar te lezen over het overleven van je eerste zoen.’
De boekenreeks eindigde in 2015, maar het leven gaat door. Hoe overleef je dat zonder de boeken van Oomen? Die vraag stelde de vers afgestudeerde Juriaan zichzelf op TikTok. Hij deed daarom op het platform een smeekbede: ‘Francine, we hebben je harder nodig dan ooit.’ Behulpzaam als ze is, gaf Oomen gehoor aan deze oproep en huppakee: 12 september verscheen Hoe overleef ik alles wat ik niemand vertel?
In dit nieuwe boek is hoofdpersoon Rosa ondertussen zesentwintig en worstelt ze nog altijd met het leven. Voor veel twintigers zullen deze problemen herkenbaar zijn. Prestatiedruk of een dikke studieschuld zijn slechts enkele voorbeelden van de problemen die deze generatie slapeloze nachten bezorgt. Hoe is Oomen de wijze goeroe geworden aan wiens raad nog altijd zo’n dringende behoefte bestaat? En welke adviezen heeft ze voor twintigers?
Inspiratie via internet
Vroeger vond Oomen haar inspiratie rondom het tienerleven dichtbij: haar kinderen waren zelf die leeftijd. En als er vrienden bleven eten, kregen die ook altijd eerst een waarschuwing mee. ‘“Pas op! Mama gaat jullie uithoren en voor je het weet, lees je het in de boeken terug.” Zo ging dat vroeger bij ons,’ grinnikt de schrijver.
Voor het nieuwe boek pakte Oomen het anders aan. Ze deed op TikTok een oproep aan jongvolwassenen om hun levensverhaal in te sturen: ‘Om het boek goed te kunnen schrijven, wil ik een stuk of tien gesprekken voeren met mensen tussen de twintig en dertig. Het wordt een gesprek over jouw leven, waar jij tegenaan loopt.’
Heeft u een accuraat beeld gekregen over het leven van twintigers? Alle berichten zijn natuurlijk van jongvolwassenen die ergens mee zitten en niet van generatiegenoten waarbij het leven redelijk goed verloopt.
‘Je zou kunnen zeggen dat er een bias in zit. Maar aan de andere kant, wie kent er nou iemand bij wie het allemaal vanzelf gaat? Soms lijkt dat misschien zo, maar dat is ook precies wat het is: het lijkt zo. Er is echt niemand bij wie het leven op rolletjes loopt, of je nu 25 of 55 bent. Dat kan ik je op een briefje geven. Ik kreeg dat ook veel te horen in de reacties op mijn oproep: veel twintigers hebben moeite met het ophouden van de façade. Ze hebben het gevoel dat ze constant moeten doen alsof alles goed met hen gaat. Het zou zo mooi zijn dat wanneer we elkaar vragen hoe het gaat, de ander daar ook oprecht antwoord op geeft.’
Twintigerthema’s
En oprechte antwoorden, die kreeg Oomen op haar oproep. Na een onverwachtse stortvloed van meer dan vierduizend reacties besloot ze hier meer mee te doen dan enkel een boek schrijven. Daarom zijn een aantal reacties op haar oproep ook verwerkt in Hoe overleef ik… de podcast. Hierin bespreekt Oomen iedere aflevering met een twintiger een probleem waar die mee zit. Er komen verschillende thema’s aan bod, van de welbekende studieschuld tot het nemen van kinderen ten tijde van een klimaatcrisis.
Zijn de thema’s die in de podcast aan bod komen representatief voor alle berichten die u heeft binnengekregen?
‘Ja, dat is natuurlijk het wel uitgangspunt van de podcast. Het zijn allemaal belangrijke thema’s die voor twintigers herkenbaar zijn. Er zijn nu dertien afleveringen gemaakt met allemaal een ander onderwerp, maar er spelen natuurlijk nog veel meer thema’s in deze leeftijdsgroep. Wat je vaak ziet, is dat er niet één probleem is dat speelt, maar dat het een verstrengeling is van allerlei dingen. Zo is dat in je eigen leven meestal ook.’
‘De problemen zijn in grondslag hetzelfde als toen in twintiger was.’
Kunt u uw eigen ervaringen als twintiger nog gebruiken voor het nieuwe boek of staat deze generatie voor heel andere problemen?
‘Nee hoor, de problemen zijn in grondslag hetzelfde. Natuurlijk is de maatschappij wel veranderd en dat heeft invloed, maar dat versterkt alleen maar de onderliggende thema’s die er spelen. Het legt een soort vergrootglas op deze problemen. Iedere generatie krijgt te maken met uitdagingen die bij het tijdsbeeld passen. Ik denk daarom ook niet dat sommige generaties het zwaarder hebben dan anderen.’
Studentensurvivaltips
Leuk en aardig, het aankaarten van twintigerproblemen, maar hoe ga je vervolgens met zo’n burn-out of coming out om? Gelukkig heeft Oomen daar survivaltips voor. Ze kwamen al voor in de originele Hoe overleef ik…?-reeks, en ook in de podcast en het nieuwe boek verblijdt de schrijver ons met haar wijze raad. Heb je bijvoorbeeld last van een burn-out, zie dat dan niet als een ziekte, maar als een signaal om uit te zoeken waarom je zoveel moet van jezelf. Een manier om dat te doen is om je gevoel te laten spreken door erover te schrijven of tekenen.
Waarom bent u ooit begonnen met het geven van survivaltips?
‘Dat zit in mijn aard. Het is zeker niet zo dat ik in het dagelijkse leven rondloop en de hele dag tips uitdeel, maar ik heb wel altijd de neiging om anderen te helpen of om iets bij te dragen. Het is voor mij een soort overlevingsstrategie geweest. Als je in je jeugd zelf hulp nodig hebt en die niet krijgt, kun je daar op verschillende manieren mee omgaan. Een van die manieren is om dan juist andere mensen te gaan helpen. Ik had in mijn eigen jeugd zeker wel survivaltips kunnen gebruiken.’
Welk advies had u vroeger dan het liefst willen krijgen?
‘Ik had graag geweten dat ik niet alles alleen hoef op te lossen. Je kunt dat wel heel makkelijk tegen iemand zeggen, maar er is altijd een reden waarom iemand het alleen denkt te moeten doen. Als belangrijkste survivaltip zou ik daarom zeggen: zoek hulp. Dat advies geldt voor mij persoonlijk nog steeds. Ik ben eigenwijs en probeer het dus vaak alsnog allemaal alleen uit te vogelen.’
‘In het kapitalistische systeem is overal een oplossing voor. Koop deze auto, drink deze whisky, dan word je gelukkig!’
Is hulp vragen ook de survivaltip die u onze generatie graag wilt meegeven?
‘Nee, dat ligt complexer. We leven tegenwoordig in een maatschappij waarin we heel veel uitbesteden. Er bestaat een sterk gevoel dat iemand anders je maar moet fixen. Het probleem wordt dan buiten jezelf gelegd, terwijl je juist het zelfvertrouwen moet krijgen dat je dingen ook zelf kunt onderzoeken, aangaan en oplossen. Er bestaat nu eenmaal geen short-term fix, al wordt ons dat wel wijsgemaakt. In het kapitalistische systeem is er namelijk overal een oplossing voor. Koop deze auto, drink deze whisky, dan word je gelukkig! Wat het belangrijkste is, is dat het antwoord in jouzelf ligt. Dat is ook het leven: levenslang bezig zijn met schatgraven om te ontdekken wat er in je leeft, waar dat vandaan komt en wat je krachten zijn. Wat daarin enorm kan helpen, is om erover te praten. Dat kan met je vrienden, ouders of een therapeut. Dus ik zou niet willen meegeven om meteen hulp te vragen. Mijn advies is wel: praat erover. En doe dat in de eerste plaats met jezelf.’
Onderzoekend onderwijs
Oomen vindt het dus belangrijk dat mensen zichzelf goed leren kennen, maar als het aan haar ligt, hoeft ze die boodschap niet in haar eentje uit te dragen. Ze zou graag zien dat er ook in het onderwijs meer aandacht komt voor het onderzoeken wie je zelf bent.
In welke klas moeten scholen hiermee beginnen?
‘Dat zou wat mij betreft al vanaf de kleuterschool moeten. Natuurlijk moet je het dan wel aanpassen aan het niveau van kleuters, maar het zou mooi zijn als dit een heel normaal onderdeel van het curriculum zou worden, zodat kinderen niet alleen over de buitenwereld leren, maar ook over hun eigen binnenwereld. Meer zelfkennis opdoen, in plaats van alleen maar staartdelingen maken. Het is zeker iets waar ook vervolgopleidingen aandacht aan moeten besteden. Iedere levensfase kent zijn eigen uitdagingen. Hoe jonger je ermee begint, des te beter het uiteindelijk lukt. Ik denk dat dit de zorgverzekering een hoop geld zou schelen.’
Op welke manier zou het leren kennen van jezelf binnen het onderwijs moeten worden vormgegeven?
‘Dat is niet aan mij om zo uit mijn mouw te schudden. Hiervoor moet je een denktank oprichten, met mensen vanuit allerlei verschillende disciplines die hier ideeën over hebben. Dus laat zeker niet alleen mensen uit de onderwijswereld aanschuiven, maar ook bijvoorbeeld een filosoof. Ik krijg regelmatig van mensen te horen dat ze hier graag aan zouden willen meewerken. En als er dan uiteindelijk een idee op tafel ligt, moet het gaan proefdraaien en worden bijgeschaafd, totdat er een werkbaar systeem ligt voor onderwijsinstellingen. Volgens mij is dat allemaal niet zo heel ingewikkeld. Ik hoop echt dat er op een dag meer aandacht voor zelfkennis binnen het onderwijs komt en ik zou het heel fijn vinden als ik daaraan een steentje heb kunnen bijdragen.’
Hoe overleef ik alles wat ik niemand vertel? is sinds 12 september verkrijgbaar in de boekhandel. Volt, €22,50.
Dit artikel verscheen eerder in ANS-krant 2.