Weerman Peter Kuipers Munneke, wie kent hem niet? Behalve op het journaal deelt hij ook informatie over het klimaat in zijn podcasts, columns en nu ook in zijn boek Alles smelt. Samen met journalist Martijn van Calmthout legt hij daarin uit hoe klimaatverandering werkt en dat is hard nodig: ‘De dreiging van een versnelde zeespiegelstijging is geen doemdenken, het is wetenschap.’
Grote witte sneeuwvlaktes en ijskoude gletsjers, NOS-weerman Peter Kuipers Munneke krijgt het er warm van: ‘Al is de winter niet mijn favoriete seizoen hoor.’ Met een glimlach geeft hij toe dat hij ook ‘graag in het zonnetje op het terras zit.’ Stilzitten doet hij echter niet veel. In het dagelijks leven is hij druk in de weer met weersvoorspellingen en gletsjeronderzoek. Afgelopen september verscheen daar het boek Alles smelt over. Hij neemt de lezer mee op veldexpedities naar verre, ijzige oorden en legt uit hoe het klimaat verandert. ‘Samen met Martijn van Calmthout, voormalig chef Wetenschap van de Volkskrant, schreef ik dit om duidelijk te maken dat kennis over het klimaat niet zomaar een slag in de lucht is’, vertelt hij met een ernstige blik. Door zijn onderzoek op een laagdrempelige manier te beschrijven, hoopt hij dat Nederlanders gaan begrijpen wat ‘zeespiegelstijging’ inhoudt. Uiteindelijk bereikt de weerman ons op veel meer manieren dan alleen via zijn boek of het journaal: hij schrijft ook columns voor NRC Handelsblad en legt interessante weerfenomenen uit in zijn podcast De Weerman. Hoe brengt Kuipers Munneke via verschillende platformen complexe informatie over op een breed publiek?
IJskoude liefde op een opwarmende aarde
Achter elk weerbericht zitten getallen en grafieken van moeilijke natuurkundige processen. Die informatie vertalen naar normale mensentaal is niet aan iedereen besteed, maar voor Kuipers Munneke is het een koud kunstje: ‘Ik had op de middelbare school zowel aanleg voor bètavakken als voor talige vakken.’ Toch had hij als student niet verwacht dat hij per se weerman of gletsjeronderzoeker zou worden. ‘Pas toen ik mijn eerste voet in het poolgebied zette, sloeg de vonk over’, vertelt hij. Tijdens zijn studie mocht hij onverwachts mee op veldexpeditie naar Spitsbergen. ‘Soms heb je van die geluksmomentjes nodig. Ik was wel al geïnteresseerd in ijs maar ik had nooit verwacht dat het zó interessant was’, verklaart hij. Op het moment dat hij de ijsmassa’s en gletsjers zag, werd hij verliefd: ‘Ik wilde er alles over weten. Het was eerder een liefdeskwestie dan een rationele beslissing.’
Toch overwoog hij ooit de klimaatwetenschap de rug toe te keren, bekent hij. ‘Als glacioloog zoek je uit hoe hard het ijs smelt en daar blijft het bij’, vertelt hij. ‘Je roept de hele tijd wat het probleem is, maar je bent zelf niet actief bezig met het bedenken van de oplossing. Dat kan erg onbevredigend zijn.’ Uiteindelijk bleef hij toch: de weerman kwam tot het inzicht dat het juist belangrijk is om feiten aan te dragen en kennis te ontwikkelen. ‘Op basis daarvan kun je mensen inspireren om daadwerkelijk stappen te zetten naar een meer duurzame samenleving’, zegt hij hoopvol. Deze kennis moet volgens hem uit verschillende disciplines komen. ‘Je hoeft geen natuurkundige te zijn om aan oplossingen voor klimaatverandering bij te dragen’, stelt Kuipers Munneke. Volgens hem is het alle hens aan dek: ‘De overgang naar groene energie gaat niet enkel om het ontwikkelen en verbeteren van technologie, maar ook over communicatie, politieke besluiten en juridische gevolgen. Daar heb je wetenschappers uit verschillende vakgebieden voor nodig’, redeneert hij.
Kuipers Munneke werd glacioloog vanwege zijn fascinatie voor ijs en gletsjers, maar bij de nieuwe generatie klimaatwetenschappers is dat niet de enige reden meer. ‘Ik lees regelmatig in sollicitatiebrieven dat zij een steentje willen bijdragen voor een betere planeet’, zegt hij. Je kunt je afvragen of deze motivatie richting activisme neigt. ‘Ik denk dat “activisme” niet de juiste term is. Je kunt beter spreken van maatschappelijke betrokkenheid’, reageert de weerman voorzichtig. ‘Klimaatwetenschappers hoeven zich niet te beperken tot het uitleggen van natuurlijke processen. We mogen ook nadrukkelijk duidelijk maken dat het falen van de klimaatafspraken in Parijs negatieve consequenties heeft’, zegt hij dan stellig.
Communicatie door verhalen
Om ervoor te zorgen dat gewone Nederlander begrijpt hoe klimaatverandering in elkaar steekt, is het cruciaal om deze complexe informatie op een laagdrempelige manier over te dragen. Voor weersvoorspellingen geldt hetzelfde volgens Kuipers Munneke: ‘Ik probeer altijd een verhaal te vertellen als ik het weer voorspel. Niemand onthoudt een saai praatje over temperatuursverandering en lagedrukgebieden.’ Als het weerbericht dichter bij het dagelijks leven staat, onthoud je het ook beter aldus de weerman. De manier van een verhaal vertellen om kennis over te dragen past hij niet alleen toe bij in het journaal: ‘Een column, een podcast, een weerpraatje en een boek zijn allemaal verschillende platformen waar je een boodschap overbrengt. Hoe je dat doet, verschilt natuurlijk wel.’
‘Ik het gevoel dat veel mensen niet beseffen hoe nauwkeurig de wetenschap is.’
In het weerbericht en zijn boek houdt hij het bij beproefde bevindingen en probeert hij deze op een toegankelijke manier te verklaren. ‘Ik vind het belangrijk om wetenschappelijke kennis uit te leggen aan het publiek, want soms heb ik het gevoel dat veel mensen niet beseffen hoe nauwkeurig de wetenschap is’, vertelt de glacioloog geïrriteerd. ‘Een snel stijgende zeespiegel is geen doemdenken: het is gebaseerd op wetenschap.’ Om het laagdrempelig te maken vertelt hij in Alles smelt in geuren en kleuren over zijn avonturen. Zo illustreert hij het smelten van gletsjers door middel van zijn ervaring in Spitsbergen. De eerste keer moest hij met een sneeuwscooter een ijsmeer over. Jaren later was het ijs gesmolten, waardoor hij een paar uur moest omrijden om zijn barre tocht te voltooien. In zijn boek houdt hij het ondanks dit soort persoonlijke verhalen louter bij de feiten. ‘Als ik een column schrijf, hoeft dat niet’, vertelt de weerman. ‘Daar is meer plek voor meningen en deel ik ook wel eens een sneer uit.’ Vliegmaatschappij America United komt er bijvoorbeeld niet heelhuids vanaf in een column ondanks dat ze op groene energie overstappen. Kuipers Munneke pleit namelijk dat je vooral minder energie moet gebruiken om echt duurzaam te worden. Enkel vergroenen is niet genoeg.
Natte voeten met Kuipers Munneke
Ook in zijn werk als weerman treedt klimaatverandering steeds op de voorgrond. ‘Zeker als het over extreem weer gaat, is het weerbericht daar niet meer van los te maken’, vertelt hij. ‘De opwarming van de aarde betekent voor Nederland vooral een grotere variatie in de beschikbaarheid van water: droge periodes worden droger en natte periodes nog natter’, legt Kuipers Munneke uit. In het weer merk je dat direct volgens de weerman. ‘Daarvan hebben we al voorproefjes gezien. Denk bijvoorbeeld aan de overstromingen in Limburg van afgelopen zomer. Dit soort extreme weersomstandigheden gaan we nog veel vaker meemaken.’
‘Droge periodes worden droger en natte periodes natter.’
Het weer zal dus wezenlijk veranderen, maar ons land zal er in de nabije toekomst niet heel anders uitzien door de opwarming van de aarde. ‘De zeespiegel zal echter zeker stijgen, zelfs als de planeet niet verder dan twee graden opwarmt’, benadrukt hij. ‘Als we de klimaatafspraken van Parijs naleven, zal het bij twee graden blijven en zal de zeespiegel langzaam stijgen. Wanneer we ons hier niet aan houden, zal het nog sneller warmer worden en komt het water eerder.’ Het beeld van Nederland over duizenden jaren is dan ook waterig. ‘Als ik over de Utrechtse Heuvelrug van de verre toekomst loop, denk ik dat je met een bootje naar dit gebied vaart en daar fijne wandelingen kan maken langs kampeerterreinen en stranden’, vertelt Kuipers Munneke dromerig. Het is een mooi beeld maar de weerman eindigt op serieuze toon: ‘Dit toekomstbeeld wordt pas over tienduizend jaar werkelijkheid als we ervoor zorgen dat de opwarming van de aarde vertraagt. Anders kunnen we over tweehonderd jaar al van Utrecht naar de Nijmeegse heuvels varen.’
Dit artikel verscheen eerder in ANS-krant 8.