Aankomende woensdag mogen we naar de stembus voor de Provinciale Staten en waterschappen. In aanloop hiernaartoe behandelt ANS samen met vier studentkandidaten een aantal prangende vragen omtrent deze verkiezingen. Deel I: waar stemmen we bij deze verkiezingen voor?
Op woensdag 15 maart vinden de vierjaarlijkse verkiezingen voor de Provinciale Staten en waterschappen plaats. In 2019 bracht iets meer dan de helft van de Nederlanders zijn stem uit tijdens deze verkiezingen, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Dat is ruim 20 procent minder dan bij de Tweede Kamerverkiezingen. Student Brandon Brom, D66-kandidaat voor de Provinciale Staten, heeft daar een verklaring voor: ‘De Provinciale Staten en waterschappen staan het verst van de Nederlandse burger af. Burgers hebben het minst met deze bestuurslagen te maken.’ Behalve dat het waterschap iets met waterbeheer doet en de Provinciale Staten de leden van de Eerste Kamer kiezen, zijn de bestuurslagen voor veel stemmers onbekend. Waar stemmen we precies voor bij deze verkiezingen?
Om antwoord te geven op die vraag keren we naar een aantal Nijmeegse studenten die deze verkiezingen kandidaat zijn. Naast Brom staat Job van Hussen (GroenLinks) op de lijst voor de Provinciale Staten. Voor de waterschapsverkiezingen zijn studenten Sven Braster (VVD) en Sanne Jäkel (Partij voor de Dieren) twee van de verkiesbare studenten.
Wat doet een provinciaal bestuur?
Van Hussen (GL): ‘Het provinciale bestuur houdt zich vooral bezig met de ruimtelijke ordening van de provincie. Het bestuur gaat over woningbeleid, landbouwbeleid, het openbaar vervoer (OV), aanleg van windmolen- en zonneparken, waar natuurgebieden komen te liggen en hoeveel kilometer daar vandaan bijvoorbeeld een snelweg mag komen.’
Brom (D66): ‘Daarnaast houdt het bestuur zich bezig met het vertalen van beleid dat door de Europese Unie wordt opgelegd. Wij kijken naar hoe we dit beleid moeten handhaven op provinciaal niveau.’
Hoe verhoudt het provinciale bestuur zich tot het landelijke en gemeentebestuur?
Van Hussen (GL): ‘De provincie gaat dus vooral over ruimtelijke ordening. Financiële zaken zoals energietoeslag zijn samen met sociale vraagstukken de taak van gemeenten of het Rijk en daar moet het provinciale bestuur zich niet te veel in mengen.’
Brom (D66): ‘Het provinciebestuur biedt daarnaast belangrijke ondersteuning aan gemeenten op financieel niveau, maar ook om projecten vorm te geven. Dat zie je bijvoorbeeld bij het woningbeleid dat Van Hussen eerder noemde. De invulling van hoe een woonwijk eruit komt te zien en hoeveel sociale huur het betreft, ligt bij de gemeente. De provincie ondersteunt de gemeente en let bijvoorbeeld op of het passend is dat in het buitengebied grond wordt opgekocht om een nieuwe wijk te bouwen.
Het provinciebestuur heeft wel meer macht dan de gemeente. Als er een regeling is zoals dat een bepaald aantal windmolens moet worden gebouwd in een gemeente en dat gebeurt niet, dan kan de provincie via de Raad van State er toch voor zorgen dat de gemeente dat doet. Het provinciebestuur kan dus dingen opleggen aan de gemeente.’
Van Hussen (GL): ‘De provincie speelt verder een grote communicerende rol tussen landelijk en lokaal beleid. Dat maakt het een minder zichtbare bestuurslaag, maar geen onbelangrijke. ’
Wat zijn de taken van het waterschap?
Braster (VVD): ‘Er zijn drie thema’s waar het waterschap zich vooral mee bezighoudt: beheer van oppervlaktewater, beheer van grondwater en een veilige waterafvoer zodat we droge voeten houden. Het komt neer op: hoeveel mag de landbouwsector sproeien totdat het grondwaterpeil te laag staat?’
‘Veilige waterafvoer gaat over het beschermen van Nederland tegen overstromingen.’
Jäkel (PvdD): ‘Een veilige waterafvoer gaat over het beschermen van Nederland tegen overstromingen. Daar vallen dijken, waterkeringen en het onderhoud daarvan onder. Daarnaast gaat waterafvoer ook over de manier waarop we water kunnen vasthouden om het in tijden van droogte te gebruiken. Tot slot ontfermt deze bestuurslaag zich over dieren die in en om het water leven en de ecosystemen rondom water.’
Dat klinkt als vakmanschap. Waarom wordt het waterschapsbestuur dan democratisch gekozen?
Braster (VVD): ‘Goed waterschapsbeleid is duur en dat moet worden gefinancierd van belastinggeld. Het is dan eerlijk dat er democratische inspraak is.’
Van Hussen (GL): ‘Daar komt bij dat er heel verschillende belangen spelen in het waterbeheer. Boeren willen bijvoorbeeld dat het grondwater laag staat zodat hun tractors niet in de grond zakken, maar voor de biodiversiteit is een drassige grond juist belangrijk. Die belangen staan haaks op elkaar en om daar een representatieve verdeling in te vinden, is stemmen nodig.’
Jäkel (PvdD): ‘Het is nog niet lang op zo’n manier geregeld dat alle inwoners medezeggenschap hebben. Van oudsher wordt het bestuur vooral door belangen van pachters, eigenaren van gebouwen en grondeigenaren zoals boeren gestuurd. Uiteindelijk is het gedemocratiseerd omdat waterbeheer niet alleen boeren aangaat, maar iedereen.’
Brom (D66): ‘Dat zie je ook in de praktijk terug zoals de overstromingen in Valkenburg in 2021.’
Wordt het waterschapsbestuur volledig democratisch gekozen?
Jäkel (PvdD): ‘Nee, vanaf deze verkiezingen zijn er van de dertig nog vier geborgde zetels: twee voor de agrariërs en twee voor natuurbeheerders. Voorheen waren er acht geborgde zetels.’
Braster (VVD): ‘Ik had wel liever gezien dat het hele orgaan democratisch werd gekozen.’
Wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor het waterschap Rivierenland de komende vier jaar?
Jäkel (PvdD): ‘De belangrijkste uitdaging is het waterpeil. Het waterschap staat voor de vraag hoe je daar mee om moet gaan in extreem natte en droge perioden, die vaker voor komen door klimaatverandering.’
Braster (VVD): ‘Het beste is om in tijden van hoogwater water op te slaan en tijdens droge periodes te gebruiken. Zo kan je beter met pieken en dalen omgaan.’
Jäkel (PvdD): ‘De landbouw speelt een belangrijke rol in het waterpeil. In het kader van voedselproductie voert de intensieve landbouw nog steeds de boventoon en dat gaat hand in hand met een laag waterpeil, wat niet duurzaam is. We moeten zoeken naar andere manieren van landbouw die in harmonie zijn met het waterpeil en daarmee ook met de natuur. Met het waterpeil kun je de biodiversiteit bevorderen. Dat is nodig omdat we momenteel in een biodiversiteitscrisis verkeren.
Naast het waterpeil is de omgang met dieren ook een grote uitdaging. Doordat dieren en de natuur zelf geen stem hebben, delven ze het onderspit. Dat is terug te zien in beleid van het waterschap waarin weinig met belangen van dieren wordt gedaan en ze vaak als lastig worden ervaren. Honderdduizenden dieren worden daarom jaarlijks gedood. Er worden bijvoorbeeld vallen onder water geplaatst waardoor muskusratten verdrinken.’
‘Exotische dieren brengen schade toe aan dijken waardoor ze de veiligheid in het geding brengen.’
Braster (VVD): ‘Dieren zijn inderdaad een belangrijk onderwerp. De diersoorten waar het nu over gaat, zijn exoten die hier door de mens zijn geïntroduceerd. Ze brengen grote schade toe aan dijken waardoor ze de veiligheid in het geding brengen. Dat moeten we voorkomen. Daarom vindt de VVD het rechtvaardig om de dieren te verwijderen of doden als het niet anders kan.’
Jäkel (PvdD): ‘Het is inderdaad een zorg dat dieren schade aanbrengen aan dijken. We moeten echter naar andere oplossingen hiervoor zoeken dan het doden van dieren. Denk bijvoorbeeld aan het bouwen van robuuste ecosystemen zodat invasieve soorten het niet kunnen verstoren. Om dit soort ecosystemen te bouwen moet meer ruimte aan de natuur worden gegeven.’
Wat zijn de belangrijkste uitdagingen komende jaren voor het provinciale bestuur in Gelderland?
Brom (D66): ‘Het onderwerp dat bij elke vraag meespeelt is stikstof. Als we daar niks mee doen kunnen we niet verder met de woningbouw en het OV.’
Van Hussen (GL): ‘We gaan over allerlei cruciale zaken die snel worden vergeten omdat de stikstofcrisis momenteel in de spotlight staat. We zitten bijvoorbeeld midden in een woningnood, natuur en biodiversiteit hebben een impuls nodig en we moeten de energietransitie door om Nederland en de wereld leefbaar te houden. Dat is ook nodig om onafhankelijk te zijn in onze energievoorziening. Zo kunnen we zeker zijn van onze energie wat, zoals we hebben gezien, niet altijd vanzelfsprekend is. Die onderwerpen moeten we niet uit het oog verliezen.’
‘Iedereen vindt dat de stikstofcrisis moet worden aangepakt, maar de vraag is op welke manier.’
Brom (D66): ‘De wooncrisis is inderdaad ook een grote opgave. We hebben een tekort van honderdduizend woningen binnen Gelderland. Dat zijn hele dorpen of steden die erbij moeten worden gebouwd en dat moet snel worden opgezet na de verkiezingen. Daarnaast zijn het OV en het doortrekken van snelwegen als de A15 grote thema’s die aankomende jaren op de agenda zullen staan.’
Van Hussen (GL): ‘Over de hoofdlijnen van deze onderwerpen zijn de partijen het over het algemeen eens. Iedereen vindt dat de stikstofcrisis moet worden aangepakt, maar de vraag is op welke manier. Daar zitten de verschillen in. De een zegt dat we de boeren moeten uitkopen, terwijl de ander zegt dat alleen de piekbelasters een natuurinclusieve omslag moeten maken.’
Jäkel (PvdD): ‘Grotere verschillen tussen partijen zitten in onderwerpen als het verbreden van snelwegen. Sommige partijen zijn voor, maar sommige zijn tegen, omdat die stellen dat er beter meer geïnvesteerd kan worden in een goed OV-net.’
Brom (D66): ‘In ieder geval is iedereen het eens dat en meer woningen moeten komen en er moet worden geïnvesteerd in het OV.’
