De rek op de universiteit is eruit: docenten zijn overwerkt, de campus stroomt over, een kamer bemachtigen is uitzonderlijk en studenten kampen met zorgen over de opwarming van het klimaat. Hoe gaat de Radboud Universiteit (RU) hiermee om en kan het ook anders? In dit derde deel van Raddraaiers van de universiteit vertelt Marjan Smeulders over haar werk bij Scientist Rebellion en het klimaatbeleid van de RU.
Over een weekje gaat Smeulders samen met haar beide dochters en moeder op vakantie. Langs Parijs, de Provence, Carcassonne (‘want dat spel is zo leuk’), Barcelona en met als verste puntje Noord-Spanje. Met de trein natuurlijk, want in het vliegtuig heeft ze niks te zoeken.
Als de milieubewuste microbioloog niet op vakantie is, is ze drie en een halve dag per week op de Radboud te vinden: voor een groepje studenten, in de hoedanigheid van docent ambassadeur bij het Teaching en Learning Center, of temidden van lab samples. Ze doet onderzoek naar de manier waarop bacteriën kunnen worden ingezet in lucht- en waterzuivering, oftewel op welke manieren ze onze rommel kunnen opruimen. Niet verrassend, zet Smeulders zich sinds 2018 dan ook in als klimaatactivist. Er is dan net een nieuw klimaatrapport door het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) uitgebracht waarin de gevolgen van klimaatopwarming zich ontvouwen. Geshockeerd door de verwachte uitsterving van onze koraalriffen, gaat zij aan de slag bij Scientists for Future. Deze groep bezorgde wetenschappers houdt zich bezig met het adviseren van overheid en universiteit aangaande hun klimaatbeleid. Als Smeulders een paar jaar later Scientist Rebellion op straat in actie ziet, raakt ze geïnspireerd. De directe vorm van actievoering staat haar aan en ze begint zich te verdiepen in burgerlijke ongehoorzaamheid. Smeulders realiseert zich dat een beetje burgerlijke opstandigheid wel degelijk invloed heeft op grote maatschappelijke veranderingen en ruilt sinds dat moment bijna wekelijks haar labjas in voor een andere: eentje met een blauw-roze Scientist Rebellion logo erop. Ze heeft sinds die tijd het ledenaantal zien vertienvoudigen. ANS spreekt haar over klimaatactivisme en de veranderingen die ze voor het duurzaamheidsbeleid van de Radboud Universiteit (RU) voor ogen heeft.
Hoe ziet een week van een wetenschappelijke klimaatactivist eruit?
‘Ik ben twee dagen per week fulltime met klimaatactivisme bezig, verder doe ik veel tussendoor, ’s avonds en overdag. Bij Scientists for Future zijn we druk bezig onze universiteit aan te sporen fossielvrij te bankieren en te verzekeren. Het lobbyen bij Scientists for Future doen we verder veel vanachter een bureau. Dat gaat via het schrijven van brieven en door contact te onderhouden met een groot netwerk aan wetenschappers. Het werk voor Scientist Rebellion is anders. Waar we met Scientists for Future hoofdzakelijk in gesprek gaan, voeren we bij Scientist Rebellion actie als de gesprekken niet werken. Met deze groep gaan we de straat op. Hierbij komt veel meer organisatie kijken. We moeten uitzoeken waarop te focussen, een persbericht maken, mensen mobiliseren en trainingen geven. Scientist Rebellion organiseert ontwrichtende acties, dat betekent dat we allemaal goed voorbereid moeten zijn. Iedereen moet weten wat diens rechten zijn en wat de risico’s zijn. Extinction Rebellion heeft het grootste gedeelte van zo’n actie al goed georganiseerd, daar haken we dankbaar bij aan.’
Waarom is lidmaatschap van dit soort organisaties volgens u nodig?
‘Op de universiteit hebben we een bevoorrechte positie: wij hebben toegang tot de wetenschappelijke literatuur en zijn getraind om het te lezen, te begrijpen en te interpreteren. Met die kennis heb je een plicht om te handelen. Als je weet dat het huis in brand staat, zoals Greta Thunberg altijd zegt, maar toch besluit om niks te doen, dan kom je wat mij betreft niet geloofwaardig over. Er is natuurlijk wel een discussie in de wetenschap of academici zich actief moeten uitspreken. Dan valt altijd het argument dat wetenschappers neutraal moeten zijn. Ik vind dat een kulargument, want wetenschap is in mijn optiek nooit neutraal. Wetenschap is altijd waarden gedreven. De RU zal dan ook niet neutraliteit moeten nastreven, maar juist een actief voorbeeld voor onze samenleving moeten vormen.’
‘Op de universiteit hebben we een bevoorrechte positie.’
Is de RU al goed op weg een voorbeeld te worden?
‘Sinds de komst van Marije Klomp, de programmadirecteur duurzaamheid, vijf jaar geleden zijn er zeker stappen gemaakt op het gebied van duurzaamheidsbeleid. Het gebouwbeheer op campus is veel energiezuiniger geworden. Zo besparen we al de helft van het gas door een koude-warmteopslag (het opslaan van warme of koude energie in de grond, red.) en er hangen steeds meer ledlampen in gebouwen. Daarnaast wordt er serieus nagedacht over de vraag of er nog wel nieuwe gebouwen moeten komen op campus. Als laatste vind ik de aandacht voor biodiversiteit heel mooi. Er komt steeds meer groen op de campus, bijvoorbeeld in het Berchmanianumbos.’
Wat is er dan nog niet goed op de RU?
‘Ik mis de transparantie en urgentie. Er is bijvoorbeeld geen transparantie over de manier waarop onderzoeken worden gefinancierd. Het College van Bestuur (CvB) moest dat vragen aan alle decanen en die hadden daar helemaal geen overzicht van. Dat moet beter, zodat we weten met wie we samenwerken en waar we verandering in willen maken. Als de RU haar voorbeeldfunctie in de maatschappij serieus wil nemen, moet ze er bovendien voor zorgen dat ze niet pas in 2050 klimaatneutraal is, maar al in 2030.’
Wat zijn concrete stappen die het CvB zou moeten nemen?
‘Om te beginnen kan de RU een klimaatnoodtoestand uitroepen. Ze draagt dan veel duidelijker uit dat ze het serieus neemt. De RU zou dan het klimaatdoel van een maximale opwarming van de aarde van 1,5 graad in haar beleid kunnen zetten. Om in alle besluiten dat ideaal mee te nemen moet ze dan alleen nog maar samenwerken met bedrijven die een ondernemingsplan hebben dat in lijn is met die 1,5 graad. De verduurzaming van de campus kan ook nog veel beter. De energieconsumptie moet drastisch omlaag. Zo moet er meer worden geïsoleerd en de verwarming kan lager. De RU kan bovendien overstappen op volledig plantaardige maaltijden en meer druk zetten op financiële zakenpartners om milieuvriendelijker te handelen. Daarnaast is het niet alleen belangrijk dat alle studenten leren over de klimaatnoodtoestand, maar dat ze ook het handelingsperspectief krijgen, zodat ze er iets mee kunnen doen.’
‘De RU kan een klimaatnoodtoestand uitroepen. Ze draagt dan veel duidelijker uit dat ze het serieus neemt.’
Wat bedoelt u met het handelingsperspectief van studenten?
‘Mijns inziens moet de RU ervoor zorgen dat studenten weten hoe ze in actie kunnen komen. Studenten kunnen al in actie komen bij de Radboud Green Office, maar ze moeten ook leren hoe ze kunnen bijdragen met hun studie, dat wordt nu nog te weinig gedaan. Ik kan me goed voorstellen dat studenten nu nog niet weten waar ze moeten beginnen. Het probleem is veel te groot voor een student alleen. Studieadviseurs zien zelfs dat sommige studenten daar psychische problemen van hebben gekregen. Vanuit iedere studie kan een student echter bijdragen aan de energietransitie of de bijbehorende sociale transitie. Zo kunnen economiestudenten bijvoorbeeld iets leren over degrowth. Daarbij moeten we ook studenten van verschillende disciplines met elkaar laten samenwerken, niet alleen binnen de universiteit, maar ook met hbo- en mbo-studies. Het praktische en het theoretische bij elkaar laten komen, dat is wat we nodig hebben in de uitdaging waar we voor staan.’
Sinds vorig jaar komt duurzaamheid op last van het CvB in elke studie terug. Is dat niet genoeg?
‘Dat weten we nog niet. We zijn met Scientists for Future nog aan het uitzoeken hoe het echt vorm krijgt in de opleidingen, daarna kunnen we hier een uitspraak over doen.’
Wat verwacht u van studenten op het gebied van klimaatactivisme?
‘Als je studenten laat zien hoe heftig het is, en dat dringt tot hen door, kunnen ze eigenlijk niks anders doen dan actie ondernemen. Laat je dus horen als student, zet druk op de universiteit om er alles aan te doen om binnen die 1,5 graad opwarming te blijven. Dat hoeft echt niet door allemaal de straat op te gaan, maar dat kan ook door hele andere dingen. Veranderingen in het onderwijs stimuleren en andere mensen mobiliseren en trainen. Je kunt op heel veel manieren bijdragen aan het sociale kantelpunt wat nodig is, maar dat begint wel met het inzien van de ernst. Aan de andere kant kan ik me ook voorstellen dat niet elke student dat wil, want het is ook een aanslag op je psyche. Als je 18 bent wil je ook gewoon naar de universiteit gaan en het leven ontdekken.
Ik vind het wel belangrijk om te benoemen dat studenten niet het gevoel moeten krijgen dat zij hoofdverantwoordelijke zijn voor het oplossen van het probleem. Dat kan echt niet. Mijn generatie en de generatie daaronder hebben een heel grote verantwoordelijkheid om het op te pakken. Jongeren kunnen echter wel nadenken over de manier waarop zij kunnen bijdragen aan de toekomst en de veranderingen die nodig zijn. Sluit je aan bij actiegroepen zoals Extinction Rebellion als je je eenzaam voelt in je wanhoop en kies ook de banen waar je kunt bijdragen aan oplossingen voor de klimaat- en ecologische crisis. Ga in ieder geval niet in de consumeergedragverhogende marketing.’
Dr. Marjan Smeulders is microbioloog aan de Radboud Universiteit. In haar onderzoek richt ze zich op het inzetten van bacteriën voor milieuvriendelijke doeleinden zoals het zuiveren van lucht- of afvalwater. Na het lezen van het IPCC rapport over de opwarming van de aarde in 2018 besloot ze tot actie over te gaan. Ze sloot zich aan bij Scientists4future, een verbond van wetenschappers dat universiteiten aanspoort om milieuvriendelijker te worden. Wat later sloot ze zich ook aan bij Scientist Rebellion, waarmee ze protesteert en meedoet aan acties van burgelijke ongehoorzaamheid. Inmiddels is ze woordvoerder van de organisatie en daarmee een van de bekendste gezichten van SR.
Dit artikel verscheen in ANS-krant 12.