In Tijdgeest wordt iedere editie het verleden, heden en de toekomst van de kijk op een fenomeen of ontwikkeling besproken. Deze editie: Drugsgebruik onder jongeren.
Je staat te wachten bij de dixies op Drift en iedereen kijkt je met grote pupillen aan. Uit de wc naast je haalt iemand nog net wat wits onder zijn neus vandaan. Jij staat ook niet alleen voor een plasje in de rij. Een slokje, hijsje, pilletje of desnoods sleutelpuntje, het kan allemaal als je jong bent. Je vraagt je af of jouw oma ook weleens een nachtje strak stond? Welke rol speelt drugs eigenlijk in het leven van jongeren? En kunnen we over een tijdje misschien legaal een pilletje poppen?
Verleden: kritisch zijn en veilig feesten
In de jaren vijftig kwam het jointje naar de lage landen. Nederland kende nog geen gedoogbeleid en een toeter kon je zo een paar nachtjes in de bak opleveren. Dit strenge beleid paste bij de kritische blik van de maatschappij op toen opkomende drugs. Gemma Blok, hoogleraar geschiedenis van mentale gezondheid en cultuur aan de Open Universiteit: ‘Drugsgebruik speelde zich buiten het gebruikelijke blikveld af. Gevoed door onwetendheid zette de samenleving zich af tegen dit “langharig werkschuw tuig.”’
‘Wiet werd voornamelijk gebruikt door jongeren die kritiek hadden op de samenleving’, vervolgt Blok. Die kritiek manifesteerde zich tegen de gevestigde orde. ‘Oude lullen die naar TROS keken en De Telegraaf lazen, dronken jenevertjes, terwijl jongeren alcohol liever vervingen door een blowtje’, aldus Blok. Wiet werd een hulpmiddel en symbool voor een open samenleving en vrij individu. ‘Een tevreden roker is geen onruststoker’, zo klonk de jeugd volgens Blok. ‘Het aantal gebruikers groeide en de eerste coffeeshop van Nederland opende in 1972 haar deuren. Verslavingsdeskundigen realiseerden zich gelijktijdig dat cannabis weinig gevaar vormde voor zowel de gebruiker als de samenleving. ‘Zij betoogden dat de wietgebruikers vaak creatieve mensen waren, die eigenlijk hele zinnige vragen over het leven stelden’, zegt Blok. Zo vond men op den duur de straf erger dan de kwaal.
‘Je kon drugs zelfs laten testen op de dansvloer.’
Eind jaren tachtig begonnen jongeren xtc te gebruiken in het partycircuit van de house- en technoscene. In eerste instantie gedoogde de overheid dit, omdat het middel door psychotherapeuten werd gebruikt zodat patiënten vrijer spraken. ‘Toen xtc de partyscene betrad, werd het een middel voor sociale bevrijding, bijvoorbeeld onder homoseksuelen die uitgingen en jongeren die met de drug experimenteerden binnen nieuwe spirituele bewegingen, zoals Bhagwan’, vertelt Blok.
Het imago van xtc als partydrug veranderde de houding van de overheid. In 1988 werd het vanwege gezondheidsrisico’s in de opiumwet opgenomen als harddrug. Desalniettemin bleef de drug een oppepper op feestjes. ‘De gebruikersscene creëerde zelf een harm reduction-beleid, waarbij de focus lag op het verantwoord en veilig gebruiken van de drugs’, zegt de hoogleraar. ‘Door steun van politici als Hedy D’Ancona werd dit beleid door de overheid gedoogd.’ De overheid en gebruiker werkten in die tijd dus samen met de focus op gezondheid. Door verantwoordelijk gebruik centraal te stellen was een hoop mogelijk: ‘Je kon drugs zelfs laten testen op de dansvloer.’
Heden: Een lijntje voor een grijntje
Tegenwoordig is dé partydrug van de jaren negentig niet onbekend in de jongerenwereld. Met name voor feestgangers zullen xtc en ook nieuwere designerdrugs niet onbekend zijn. Dr. Arne van den Bos, onderzoeker Verslavingskunde en Forensische zorg aan de Hanzehogeschool Groningen, deed onderzoek naar de normalisering van drugsgebruik onder studenten. Hij constateert: ‘Van de drugs op de opiumlijst wordt xtc veruit het normaalst gevonden. Zelfs studenten die nog nooit een drug hebben gebruikt staan vaak wel open voor een pil.’
Volgens Van den Bos zijn twee factoren doorslaggevend voor de vorderende normalisering van drugs. Van den Bos noemt de kleiner geworden afstand tussen dealer en gebruiker: ‘In iedere kring zit wel iemand met een drugsdealer in zijn contactenlijst.’ Een simpel appje kan je binnen een dag een zakje opleveren. ‘De dealer stuurt zelfs lijstjes met aanbiedingen door’, stelt hij. Drugs worden daarnaast sterk geassocieerd met de feestcultuur zegt hij: ‘Jongeren gaan een paar keer per jaar even helemaal naar de klote.’ Pepijn, student en kweker van psychedelische paddenstoelen, zegt: ‘Techno en drugs gaan gewoon goed samen.’ Dankzij de associatie met feesten ontstaat een negatief beeld over gebruikende jongeren volgens Blok: ‘Drugsgebruikende jongeren zouden alleen maar bezig zijn met hun eigen genot.’
Naast drugs gebruiken voor een leuk feestje, kijken jongeren ook naar drugs als vormingsmiddel. ‘Er kleeft voor velen een zelfontplooiings- en spiritueel karakter aan’, vertelt Blok. Naast xtc worden vooral psychedelica met dit doel gebruikt. Zo gebruikt Pepijn geestverruimende paddenstoelen therapeutisch. Als hij gaat trippen stelt hij vooraf een intentie op. ‘Ik ga niet rondspringen en gieren, maar sluit mijn ogen terwijl er mooie muziek aanstaat’, vertelt hij.
‘Op een cantus kun je steeds vaker kiezen voor water in plaats van bier’
Buiten drugs op de opiumlijst stippen Blok en Van den Bos nog aan dat alcohol in feite ook een drug is, en wel de meest genormaliseerde van allemaal. Dit blijkt uit de Nationale Drug Monitor: 85 procent van de studenten drinkt alcohol. ‘Het is eigenlijk ook de drug waar iedereen mee begint’, aldus Blok. Zowel vroeger als nu drinken studenten zorgeloos meters bier weg. Desalniettemin ziet hij vanuit experts ook een negatiever beeld over alcohol ontstaan: ‘Steeds meer deskundigen komen tot de conclusie dat alcohol veel schade oplevert voor gebruiker en samenleving. Daarmee behoort het tot de categorie harddrugs.’ Van den Bos beaamt dit: ‘Alcohol ticks all the boxes, maar toch is het legaal.’
Toekomst: wat is legaal?
De vorderende normalisering van tot nog toe illegale drugs zorgt in de huidige tijd voor discussies over legalisering. In 2024 moet wiet, die via de overheid legaal is geteeld, zelfs bij de coffeeshop te vinden zijn. Rondom xtc worden eveneens stappen gemaakt richting legalisering. Later dit jaar wordt er een staatscommissie MDMA, de actieve stof in xtc, in het leven geroepen om medicinaal gebruik te onderzoeken. Van den Bos denkt niet dat er door legalisering meer mensen gaan blowen. Beiden verwachten echter wel problemen bij het legaliseren van harddrugs in de toekomst. Van den Bos denkt dat de middelen problemen met zich meebrengen: ‘De meeste harddrugs zijn krachtige middelen die je hersenchemie te zeer aantasten. Ik vind legaliseren dus geen goede reactie op normalisering.’
Jongeren erkennen steeds meer dat alcohol schadelijk is en worden toleranter tegenover leeftijdsgenoten die niet drinken. Zo kun je op een cantus steeds vaker kiezen voor water in plaats van bier. Pepijn ziet om zich heen hoe steeds meer jongeren drugs als alternatief gebruiken voor alcohol. Zelf ziet hij ook wat in dit alternatief voor de toekomst. Pepijn vindt niets therapeutisch aan alcohol, maar volgens Van den Bos wordt een biertje wel vaak gebruikt om zorgen uit het verleden en over de toekomst tijdelijk te verlichten. ‘In de toekomst zal alcohol wellicht een uittrede maken, maar dat zal echt heel langzaam gaan, want het zit sterk ingebakken in de studentencultuur’, aldus Van den Bos. ‘Het is heel normaal om je hersenen af en toe even uit te willen zetten.’
Blok verwacht dat het beeld van niet-gebruikers naar de gebruikers toe negatiever zal worden door het criminele circuit. In Nederland blijven we voorlopig een absolute grootmacht in de export van pillen. Nieuws hierover zal de publieke opinie beïnvloeden, doordat er steeds vaker negatieve berichten over drugs verschijnen. Denk aan lozingen van drugsafval en de liquidatie van Peter R. de Vries. ‘Ik denk dat de maatschappelijke verantwoordelijkheid van drugscriminaliteit steeds meer bij de gebruiker wordt neergelegd’, aldus Blok. ‘Iedereen die een lijntje snuift of pilletje slikt heeft eigenlijk bloed aan zijn handen’, zal de gedachtegang volgens haar luiden.
Over de vraag of we in de toekomst een legaal gemaakt pilletje kunnen poppen zijn de verwachtingen verdeeld. Pepijn hoopt vooral dat de samenleving kritisch gaat kijken naar alcohol in plaats van ‘het normaal te vinden om op vrijdag en zaterdag je kop eraf te zuipen.’
Dit artikel verscheen eerder in ANS-krant 12.