Home Artikelen Vrouwelijke voorvechters

Het mannelijke lichaam is altijd dominant geweest in de geneeskunde. Mede hierdoor krijgen vrouwen vaak geen diagnose en hebben ze op latere leeftijd meer en langer klachten. Op de campus van Nijmegen zetten twee geroutineerde geneeskundigen zich al jaren in voor sekse- en gendersensitieve geneeskunde. ‘Ik probeer al mijn hele loopbaan duidelijk te maken dat we wel moeten discrimineren waar het relevant is.’

Om aan iedereen goede zorg te leveren is het belangrijk om te kijken naar de biologische verschillen tussen mensen. Daarnaast moet ook de sociaal-maatschappelijke context van individuele patiënten worden meegenomen. Zo bepleiten onder andere Toine Lagro-Janssen en Angela Maas, beide werkzaam aan het Radboud Universitair Medisch Centrum (RUMC). ‘Door de dominantie van het mannelijke lichaam zijn er veel blinde vlekken in de gezondheidszorg voor vrouwen’, zegt Lagro Janssen.

Het mannelijke en vrouwelijke lichaam zijn nu eenmaal anders, maar over de verschillen is lange tijd een gebrek aan kennis geweest. ‘Mannen domineren namelijk nog altijd de medische cultuur’, stelt Lagro-Janssen. Door voorvechters van vrouwenemancipatie is de geneeskunde echter stukje bij beetje beter verschillen gaan onderzoeken en onderwijzen. De geneeskundigen vertellen over het gebrek aan kennis, hun eigen ervaringen als vrouw in de medische wereld en de toekomst.

Bikinivisie

Beide hoogleraren zijn uitermate bekend met het historische verloop van de dominante positie van de man en de feministische ontwikkelingen in en rondom de geneeskunde. Maas vertelt: De medische wetenschap focust zich al sinds de tijd van de Grieken op het lichaam van de man.’ Da Vinci tekende het menselijk lichaam zo accuraat mogelijk na. ‘De tekening “De vitruviusman” is erg beroemd, maar je ziet weer een mannenlichaam’, vertelt Maas enigszins cynisch. Lagro-Janssen legt dit uit: ‘In de geneeskunde werd uitgegaan van het neutraliteitsbeginsel. Dit wil zeggen dat de mens in de medische wetenschap gelijk staat aan de man.’ Los van de geslachtsorganen hadden geneeskundigen het idee dat alle inwendige processen hetzelfde verliepen. Dat alleen de geslachtsorganen zouden verschillen tussen de man en de vrouw wordt ook wel de ‘bikinivisie’ genoemd.

‘Tijdens de eerste feministische golf begon er meer aandacht voor het vrouwelijke lichaam te komen, door voorvechters van vrouwenrechten’, vertelt Lagro-Janssen. In die tijd waren anticonceptie en alles rondom de uitbuiting van vrouwen de belangrijkste thema’s. Dit kwam eind jaren zestig terug in de tweede feministische golf. ‘Een belangrijke ontwikkeling in deze tijd was het ontstaan van zwartboeken en zelfhulpgroepen, waarin door vrouwen kritiek werd geuit op hun behandeling en informatie werd gedeeld’, vertelt Lagro-Janssen. Zo komt de emeritus hoogleraar aan het begin van van haar eigen carrière terecht in een periode waarin langzamerhand steeds meer vrouwelijke medische professionals begonnen te werken. ‘Ik was de eerste vrouwelijke huisarts hier in Nijmegen, nadat ik in 1975 afstudeerde.’

Erkenning

Ondanks de vooruitgang die is geboekt, vertellen beiden dat de erkenning van sekseverschillen gedurende hun loopbaan maar moeizaam toenam. Maas deed haar cardiologieopleiding halverwege de jaren tachtig: ‘Ik herinner mij goed dat de vrouwelijke patiënt letterlijk werd uitgelachen, omdat ze rare klachten had die niet in de boeken stonden.’ Dat komt volgens Maas doordat dokters worden opgeleid om patronen van ziektebeelden te herkennen en deze werden nou eenmaal uitsluitend gezien door de bril van de bikinivisie. ‘Het was voor hen comfortabel om vrouwspecifieke zaken van tafel te vegen omdat zij die kennis niet hadden’, legt Maas uit. Dat heeft zij van dichtbij meegemaakt. Na een aantal jaar in de praktijk geconfronteerd te zijn met de problemen van vrouwelijke patiënten wilde Maas zelf onderzoek doen. ‘Ik wilde kijken of het geven van hormonen aan vrouwen na de overgang, hart en vaatziekten zou uitstellen of zelfs voorkomen’, vertelt ze. Hier kwamen een aantal gynaecologische aspecten bij kijken wat weerstand opriep bij mannelijke collega’s. ‘Ik ben er toen zelfs een jaar mee gestopt’, vertelt Maas oprecht.

Prof. dr. Angela Maas (65) is de eerste hoogleraar Cardiologie voor vrouwen in Nederland. Zij is voorvechter van een vrouwvriendelijke cardiologie en oprichter van het onderzoeksfonds Hart voor vrouwen. Tevens is zij auteur van het gelijknamige boek waarin zij de specifieke hartklachten van vrouwen belicht. Daarnaast is zij bestuurslid bij het landelijk netwerk vrouwelijke hoogleraren en deelnemer aan de alliantie Gender en Gezondheid.

Em. prof. dr. Toine Lagro-Janssen (73) is huisarts en emeritus hoogleraar Vrouwenstudies Medische Wetenschappen van het Radboudumc Nijmegen. Daarnaast zet zij zich in om gender in het medisch onderwijs te integreren. Momenteel is zij voorzitter van de werkgroep Vrouwen en Huisartsengeneeskunde van het Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG) en schrijver en redacteur van het handboek Gendersensitieve huisartsgeneeskunde.

Lagro-Janssen vertelt dat zij zich anno 2021 nog verbaast over de onwetendheid van sommige deskundigen: ‘Anno 2021 vroeg een gewaardeerde expert zich op TV af waarom mannen anders zouden reageren dan vrouwen op een vaccinatie.’ Terwijl juist bij het immuunsysteem zeer duidelijke verschillen te zien zijn. Lagro-Janssen legt uit: ‘Vrouwen hebben een actiever immuunsysteem dan mannen, waardoor zij meestal minder ziek worden bij een griepje.’ Betreffende de vaccinaties vervolgt zij: ‘Tegelijkertijd is bekend dat vrouwen gevoeliger zijn voor auto-immuunziekten en dat hun immuunreactie op vaccinaties sterker is. Vandaar dat vrouwen meer bijwerkingen melden dan mannen.’

Ondanks een aantal rotte appels is een steeds groter gedeelte van de medici het over steeds meer verschillen tussen man en vrouw eens. Een belangrijk voorbeeld hiervan is dat van het hartinfarct: ‘Voor mij ging een wereld open toen ik ongeveer twintig jaar geleden in Berlijn hoorde over het sekseverschil in het ontstaan van een hartinfarct: bij vrouwen treedt een hartinfarct vaker dan bij mannen op door een verandering in de bloedstroom ten gevolge van een vaatwandprobleem, daarbij wordt de kransslagader niet afgesloten. Bij mannen zorgt daarentegen vaker een volledige acute sluiting van een kransslagader voor een infarct’, vertelt Lagro-Janssen. De test voor een hartinfarct is gebaseerd op het waarnemen van die acute stop. Hierdoor is en wordt de diagnose bij vrouwen vaak gemist vertelt zij.

Diagnoses en gezondheid

Dankzij de onwetendheid van veel geneeskundigen en het starre neutraliteitsbeginsel zijn en worden nog altijd veel diagnoses over het hoofd gezien. Hierdoor is de gezondheidszorg voor vrouwen niet optimaal volgens de geneeskundigen en dat is terug te zien in de statistieken. ‘Uit cijfers van Eurostat blijkt dat in Nederland de ongezonde levensjaren bij vrouwen beginnen vanaf 58 en bij mannen vanaf 63’, licht Maas toe. ‘Als diagnoses jaren later worden gesteld dan neemt de gezondheid alleen maar af’, duidt Maas het verschil. Eerlijk vertelt Maas hoe zij in het begin van haar carrière als cardioloog steeds meer problemen kreeg met vrouwelijke patiënten: ‘Een mevrouw werd kwaad omdat ik zat te bazelen over de klachten op haar borst en stelde boos dat ik niet wist waar ik mee bezig was.’ Ze voelde zich in verlegenheid gebracht en sindsdien is zij alle publicaties over vrouwspecifieke geneeskunde gaan volgen om tot juiste diagnoses te komen.

‘Al in de eerste fase van onderzoek zijn het uitsluitend mannelijke ratjes waarop wordt getest.’

Naast de juiste diagnoses zijn geneesmiddelen belangrijk voor de gezondheidszorg, maar vaak zijn deze exclusief getest op de mannelijke fysiologie vertelt Lagro-Janssen: ‘Al in de eerste fase van onderzoek zijn het uitsluitend mannelijke ratjes waarop wordt getest.’ Als voorbeeld noemt zij: ‘Van alle medicijnen die na goedkeuring van de Amerikaanse Food and Drug Administration weer van de markt zijn gehaald wegens dodelijke bijwerkingen, ging het in acht van de tien gevallen om bijwerkingen bij vrouwen.’ Zij licht toe dat het zo ook bij het COVID-vaccin is gegaan: ‘Het gevolg is dat men toch verbaasd reageert als er trombose optreedt bij met name jonge vrouwen.’

Ausdauer vrouwen

Om de problemen op te lossen verwijzen beiden naar het onderwijs. De cardiologie is een beroepsgroep waar mannen domineren stelt Maas. ‘In dit soort omgevingen zeggen hoogleraren dat het geen belangrijk thema is en dat zij niet discrimineren’, en met verheven stem voegt Maas daaraan toe: ‘Ik probeer al mijn hele leven duidelijk te maken dat zij wél moeten discrimineren waar het relevant is.’ Lagro-Janssen heeft twee landelijke onderzoeken verricht op alle medische faculteiten in Nederland om in kaart te brengen hoe het onderwijs sekse- en gendersensitiever gemaakt kon worden. ‘Wij hebben gepraat met alle directeuren, coördinatoren van onderwijsmodules, docenten en studenten’, vertelt zij. Naar aanleiding hiervan is er flink wat vooruitgang geboekt stelt Lagro-Janssen: ‘Alle bacheloropleidingen in Nederland hebben een kern aan sekse- en gendersensitieve onderwijsmodules en het Radboudumc is hier een mooi voorbeeld van.’ Maas beaamt dat het Radboudumc vooruitloopt op de rest van Nederland, maar plaatst een kanttekening: ‘Het verschil wordt gemaakt door individuen die zich hard maken voor de zaak.’ Met het oog op haar eigen pensioen dit jaar baart dit Maas enigszins zorgen. Zij merkt dat het lastig is om een gedreven opvolger voor haar te vinden: ‘Er wordt daar momenteel niet actief naar gezocht.’ Daarnaast merkt zij tot haar ongenoegen dat er binnen de cardiologie toch gêne is om over vrouwen te praten met een eigen levensloop. ‘In mijn afscheidsrede zal ik niet schromen om mijn beroepsgroep hierop aan te spreken.’

Dit artikel verscheen eerder in ANS-krant 6.

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen