Wat krijg je te zien als je de lievelingsfilm van Adolf Hitler kijkt? Metropolis, een sciencefictionfilm uit 1927 die bijna honderd jaar later nog steeds verrassend actueel is en tegelijkertijd veel zegt over de tijd van toen.
Beeld: still uit de trailer.
Het futuristische Metropolis speelt zich in 2027 af in een gelijknamige stad. De stad is verdeeld in een boven- en onderwereld. Hoog in de wolkenkrabbers woont de denkende elite, die de stad heeft bedacht en gebouwd. Onder de grond wonen de arbeiders. Dag en nacht zwoegen zij in de machinekamers om de stad draaiende te houden. De kijker ziet hoe burgemeester Joh Frederson vanuit zijn grote kantoor de stad bestuurt. Zijn zoon Freder, die een grote rol speelt in de film, houdt zich in eerste instantie alleen bezig met bezoekjes aan luxe feestjes en sportcomplexen. Daar ontmoet hij ook Maria uit de benedenstad, die haar oppaskinderen laat zien hoe hun rijke broeders leven. Freder wordt verliefd op haar en gaat naar haar op zoek in de lagere niveau’s. Hij ziet hier hoe een grote explosie van een machine veel arbeiders doodt en verwondt. Dit is het startsein voor verder toenemende verwikkeling van arm en rijk in Metropolis.
Arbeidersverplaatsing
De explosie in de onderwereld van Metropolis is tot op de dag van vandaag actueel: denk alleen al aan de rampen in de kledingfabrieken in Bangladesh. In Metropolis reageert de burgemeester daarop met weinig begrip voor de arbeiders. Pas wanneer duidelijk wordt dat zijn eigen zoon zich ook in de onderwereld bevindt, begint hij zich zorgen te maken. Fredersen lijkt daarin wel op een directeur van kledingfabrieken die ook helemaal niet op de hoogte is van de arbeidsomstandigheden van de naaisters of zich daar domweg niet voor interesseert. Tegenwoordig worden arbeiders niet meer onder de grond weggestopt, maar verderop in de wereld en blijven door de onverschilligheid van bedrijfsleiders alsnog onzichtbaar.
Zwart-wit zitting
Het scenario in de film werd al in 1924 geschreven, maar zou er bijna niet zijn gekomen door de torenhoge kosten. Duitsland zat destijds middenin een enorme crisis en de opnames moesten worden uitgesteld totdat er genoeg geldschieters waren. Ook werd de film voor gebruik in Amerikaanse bioscopen ingekort, waardoor meerdere tapes verloren gingen.
De film is gemaakt als een stomme film, maar later zijn de ontbrekende stukken film vervangen door zwart beeld met tekst. Ook qua beeld en esthetiek heeft de filmmaker een duidelijke visie. De hoge productiekosten van de film zijn terug te zien in de aandacht die aan het decor is besteed. Zo bouwde de productie hoge flatgebouwen met sproeiers voor de film, maar zijn er ook maquettes van gebouwen gemaakt. Door het uitwissen van de film op bepaalde delen, lijkt het alsof de acteurs in de hoogte over de bruggen tussen de wolkenkrabbers liepen. Hij was hiermee een van de eersten die deze techniek gebruikte. Hierdoor komt de sfeer die de filmmaker heeft willen neerzetten, een soort New York in 2027, heel sterk over.
Fatalistisch marxisme
Wat stoort aan de film is dat de karakters niet diep zijn uitgewerkt. Het is in het begin al duidelijk waar de sympathie van de filmmaker ligt. De burgemeester is vooral slecht en de burgemeesterszoon is de bemiddelaar die de arbeiders komt redden. De film wordt neergezet in een klassiek marxistisch narratief: een verdeling van de stad in verschillende klassen. Waar Marx graag zou zien dat de arbeidersklasse zich verzet tegen de hogere klasse, is er in Metropolis juist een held uit de hogere klasse nodig om de arbeiders bewust te maken van hun lot. Doordat Freder zo sterk de heldenrol krijgt toegeschreven, is het af en toe wel voorspelbaar wat er gaat gebeuren.
Uiteindelijk is Metropolis wel een film die een indruk achter laat. De film geeft door de decors een kijkje in de tijd van toen en vertolkt ideeën over de arbeidersklasse die ook in de huidige tijd relevant zijn. Ook als je niet van sciencefiction houdt is het daardoor een interessante film om te zien.