Als Nadia Vulvokov (Natasha Lyonne) in de eerste aflevering van Russian Doll wordt aangereden door een auto, opent ze tot haar verbazing opnieuw haar ogen waar ze de avond begon: op het toilet van haar eigen verjaardagsfeestje.Vanaf dat moment zit ze vast in een cirkel die oneindig door lijkt te gaan. Binnen maximaal anderhalve dag nadat ze haar ogen opendoet in dat bewuste toilet, gaat ze weer dood. Een vallende lift, een gasexplosie, onderkoeling – slechts een greep uit de manieren waarop makers Leslye Headland, Amy Poehler en Natasha Lyonne zelf hun hoofdpersonage aan haar einde laten komen.
Tekst: Aaricia Kayzer
Het idee van een dag die zich blijft herhalen doet natuurlijk meteen denken aan Groundhog Day (1993), waarin weerman Phil (Bill Murray) dezelfde dag keer op keer opnieuw beleeft. Russian Doll en Groundhog Day hebben nog meer overeenkomsten: de eeuwige lus waarin de personages vastzitten, leidt onvermijdelijk tot introspectie en de enige weg uit de cirkel is persoonlijke groei. Toch is de toon van Russian Doll veel zwaarder. Groundhog Day blijft, ondanks deze existentiële thema’s, een komedie. Ja, Russian Doll is ook grappig, maar op een harde en cynische manier: ‘What is this ‘bad person?”, reageert Nadia op een verwijt. ‘I mean, there’s Hitler and then there’s everybody else.’
‘I die all the time’
In de eerste paar afleveringen gaat Nadia verwoed op zoek naar een reden voor de absurde situatie waar ze in is beland. Al snel heeft ze een paar oorzaken uitgesloten: ze zit niet in een psychose, en ook de speciale sigaretten van vriendin Maxine (Greta Lee), waar naast tabak ook cocaïne in zit, zorgen niet voor deze vervreemde realiteit. Tot haar grote verrassing komt ze er na ongeveer een half seizoen achter dat ze niet alleen is. Als ze in een lift staat die plots in vrije val naar beneden stort, duikt iedereen gillend op de grond. Alleen de jongen naast haar geeft geen kick. Wanneer Nadia hem vraagt waarom hij niet in doodsangst is, haalt hij laconiek zijn schouders op. Het maakt hem niet uit: ‘I die all the time’. Waar Nadia eerst alleen was in haar zoektocht, heeft ze nu een lotgenoot: Alan Zaveri (Charlie Barnett). Alan en Nadia zijn in alle opzichten tegenpolen van elkaar. Nadia is cynisch, hard en achteloos, Alan is opgeruimd, gestructureerd en gedisciplineerd. Hun samenwerking om het mysterie dat hun leven beheerst op te lossen leidt aanvankelijk dan ook tot frustratie, maar uiteindelijk ook tot wederzijds begrip en nieuwe inzichten.
Gelaagd en geslaagd
Russian Doll kiest ervoor om een heel complex thema te behandelen: tijd. Zoals veel series die gaan over tijdreizen of verbuigingen van de tijd, geeft de serie geen eenduidig antwoord op hoe het mogelijk is dat Nadia en Alan in deze cirkel terecht zijn gekomen. Toch beantwoordt de serie onverwacht veel vragen. Langzaam maar zeker wordt duidelijk dat het constante vallen en opstaan niet zonder consequenties blijft: naarmate Nadia en Alan vaker sterven en opnieuw beginnen, valt de realiteit langzaam uiteen. Het feestje waar Nadia telkens opnieuw ‘wakker’ wordt, telt bijvoorbeeld steeds minder bezoekers, tot uiteindelijk alleen Maxine nog over is, die in haar eentje in een lege kamer danst. De werkelijkheid verdwijnt. Plots krijgt het raadsel een deadline.
Waar ligt dat aan, en belangrijker: hoe lossen Nadia en Alan dit op? Hoewel de serie geen uitsluitsel geeft, lijken Nadia’s vermoedens over een meervoudig universum wortel te schieten. Het einde blijft uiteindelijk cryptisch, maar niet uit lacune. De sleutel van het mysterie lijkt te liggen in het verleden en in de persoonlijke groei die Nadia en Alan doormaken. Voor Nadia is een confrontatie met het verleden uiteindelijk letterlijk: naarmate de realiteit afbrokkelt en haar omgeving langzaam verdwijnt, komt ze telkens haar jongere zelf tegen. Zodra ze zichzelf als kind ziet rondlopen op straat of in de supermarkt, overlijdt ze plots. Doordat Nadia letterlijk geconfronteerd wordt met zichzelf, wordt ze ook geconfronteerd met herinneringen aan haar manische moeder Lenora Vulvokov (Chloë Sevigny). Dit leidt tot momenten die zowel ontroerend als angstaanjagend. Russian Doll is naast komisch en dramatisch namelijk ook soms beklemmend en ronduit bloederig. Als Nadia een stuk glas ophoest, bijvoorbeeld, haar mond onder het bloed.
Die veelzijdigheid maakt Russian Doll een enorm dynamische serie. De korte afleveringen van 25 minuten zitten bomvol (maar niet té vol) en houden de kijker constant vast, met name door de mysterieuze gebeurtenissen en door Nadia’s prettige cynisme. Russian Doll is een intrigerende serie die, zoals de naam al doet vermoeden, vele lagen heeft om te ontrafelen.
