The Wild Pear Tree, de eerste film van Nuri Bilge Ceylan sinds zijn Palme d’Or-winnaar Winter Sleep, is vooral extreem realistisch. Zo realistisch dat het voelt alsof je, in de iets meer dan drie uur die de film lang is, kennis maakt met nieuwe personen, niet met personages. Deze personen zijn met name Sinan, de hoofdrolspeler, een jong aspirerend schrijver die hoogdravende ideeën leuker vindt dan het dorpse leven, en zijn vader, die kampt met een gokprobleem en daardoor met een schulden en een slechte reputatie.
Tekst: Niek Kerssies
De film begint met Sinan’s terugkeer van zijn lerarenopleiding in een nabijgelegen stad. Met tegenzin komt hij weer in het dorp bij zijn ouders wonen, en hij probeert daar het boek dat hij heeft geschreven uit te brengen. De film eindigt ongeveer een jaar later, wanneer Sinan een tijdje het leger in is gegaan, en zijn vader weer opzoekt. Daartussenin komt er van alles voorbij: de band tussen vader en zoon, het contrast tussen dorpse en stedelijke wereldbeelden, opgroeien, het doel van schrijven, de interpretatie van religie… om maar enkele thema’s te noemen. Maar geen enkele keer gaat het over het abstracte thema ‘Schrijven’, of ‘De Band Tussen Vader en Zoon’. Ideeën komen langs, maar The Wild Pear Tree is ten eerste een film over het leven en de mensen die ideeën en relaties hebben, en pas in de tweede plaats over die ideeën zelf, die in dat leven plaatsvinden. Dit wordt prachtig gevat in een shot dat halverwege de film plaats vindt: na het her-ontmoeten van twee jeugdvrienden die inmiddels imam zijn geworden, raken zij in gesprek over de interpretatie van de geschriften. Zij zetten het gesprek door terwijl ze over een weg een heuvel aflopen, en zoals alle gesprekken gaan (in het echt, en dus in deze film) kabbelen zij rustig langs een aantal onderwerpen, totdat ze het uiteindelijk over kleinere dingen hebben, zoals de motor van een van de jongemannen. Maar de camera laat zich niet afleiden: de hele wandeling wordt in één lange beweging naar beneden weergegeven, alsof om te laten zien dat de ‘hoge’ en ‘lage’ onderwerpen niet zoveel verschillen, en dat het in beide gevallen gaat om mensen, waar zo nu en dan woorden uit komen. Het aantal lange dialogen die de ruggengraat van de film vormen zijn uitwisselingen tussen personen die nooit een symbool worden voor een bepaalde opvatting, ook vergissingen maken en niet de waarheid in pacht hebben, en wie het nooit beter dan in het echte leven lukt om iets inspirerends of interessants te verwoorden.
Op zoek naar de waarheid
Ook de hoofdpersoon is dan ook verre van perfect. Hij is egoïstisch en bezeten van een misplaatst soort vertrouwen in zijn eigen gelijk, terwijl hij tegelijkertijd blijk geeft van weinig levenservaring. Er zal in zekere mate een autobiografische noot zitten in deze kritische schets van een jonge schrijver; wat des te knapper is gezien Ceylan nu 60 jaar oud is waarvan al 24 als regisseur. Ceylan haalt een bijzonder soort overwinning van inlevingsvermogen hiermee. Niet alleen creëert hij overtuigend meerdere unieke personen, maar hij weten ook de gedachtewereld van een eerdere versie van zichzelf, zo lang geleden, te reproduceren.
Uit tenminste één van die imperfecties van Sinan lijkt toch een bepaalde stem van de auteur te spreken. Hoewel Sinan voortdurend benadrukt hoe hij de kleinburgerlijke gang van zaken in het dorp haat, beschrijft hij wel telkens zijn boek als een beschrijving van de ‘echte’ gang van zaken in het leven van een klein Turks dorpje. Hij zegt dit onder andere tegenover een lokaal schrijver, wie gedurende hun gesprek steeds geïrriteerder raakt met Silan’s zelfingenomen en romantische ideeën over schrijvers. Uiteindelijk is hij het zat en schreeuwt hij Silan toe dat het hem niet uitmaakt hoe ‘de versmelting van pen en ideeën zich verhouden tot de absolute werkelijkheid’; en dat er maar één realiteit is, die om hem heen aan het gebeuren is. Ik denk dat het veelzeggend is dat wij als kijkers nooit te weten komen wat er in Silan’s boek staat; en het is ook niet toevallig dat het boek dezelfde titel heeft als de film. Wat Ceylan vooral probeert te laten zien, de hele film lang, is hoe klein een onderdeel deze abstracte ideeën, ook al gaan ze over het leven, zijn van het leven zelf. Terwijl Silan bezig is met wat hij vast vindt dat de belangrijkste vraagstukken zijn (iets wat trouwens komisch wordt onderstreept door een erg dramatische stuk van Bach dat wordt gespeeld iedere keer dat Silan iets overkomt in het leven), gebeurt om hem heen een ontwikkeling tussen hem en zijn omgeving, zijn ouders en zijn toekomst. En dit op precies dezelfde manier waarop tijdens de gehele film, terwijl mensen proberen uitdrukking te geven aan ideeën en grip te krijgen op hun ontwikkelingen en verhoudingen, de camera zwijgend toekijkt en alles daaromheen observeert. In die zin lukt het The Wild Pear Tree, om te doen wat het boek, slechts onderdeel van de film, probeert te doen. Een diepe meditatie die toch geheel onpretentieus en heerlijk om te kijken blijft, en van mijn kant een hartelijke aanrader voor iedereen die eens zin heeft om een paar uren te reflecteren.
