Home CultuurANS leest ANS Leest: Mariken Heitman – Wormmaan – ★★★

ANS Leest: Mariken Heitman – Wormmaan – ★★★

In Wormmaan, dat eerder dit jaar de prestigieuze Libris Literatuur Prijs ontving, verenigt Mariken Heitman de werelden van oermens Ra en hedendaagse bioloog Elke. Heitman laat in het boek haar literair talent zien, maar de roman is soms moeilijk te vatten.

De Gelderse bioloog Mariken Heitman is een nieuwe speler in het Nederlandse literaire veld. Desalniettemin heeft ze snel naam gemaakt met twee succesvolle romans: De wateraap en het prijswinnende Wormmaan. Net als in haar debuut, volgt Wormmaan lesbische bioloog Elke. In deze roman is zij niet meer een student, maar een volwassen, eigenzinnige vrouw. Na een tegenslag op haar werk als professioneel zaadveredelaar neemt ze ontslag en trekt ze zich terug op een van de Waddeneilanden om voor zichzelf te beginnen. Eenmaal daar gaat ze aan de slag met het modificeren van een erwtenras dat zij terug wil brengen naar zijn oorspronkelijke vorm.

Elkes verblijf op het eiland is niet de enige verhaallijn in het boek. Heitman duikt namelijk negenduizend jaar terug in de geschiedenis. In deze tijdlijn leeft Ra, een vrouw met een androgyne uiterlijk die de aandacht van een stamhoofd trekt nadat ze met een erwt een stier tot bedaren weet te krijgen. Ondertussen worstelt zij met de gevoelens die zij heeft voor een van de vrouwelijke leden van de stam. 

Complexe parallellie

Heitman verbindt op een ongedwongen manier de leefwerelden van Ra en Elke aan elkaar door zowel motieven als thema’s te laten overlappen. Beiden identificeren zich bijvoorbeeld als vrouw, maar voelen zich niet helemaal thuis in het hokje ‘vrouw’. In de tijdlijn van Ra beschrijft de auteur dit gevoel met goedgevonden neologismen zoals ‘middenmens’. Elke voert op haar beurt meerdere malen duizelende dialogen met ‘de vrouw die ze nooit werd’. Daarbovenop schetst Heitman op nonchalante en humoristische wijze de frustraties van Elke. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de bakker wanneer ze wordt aangesproken als man: ‘Ik ben geen jongeman en sodemieter op met je bus of knip.’ Ze besluit vervolgens resoluut om alleen nog maar rijst te eten.

Zelfs de erwten zijn tweeslachtig net als de hoofdpersonages.

De bioloog annex schrijver laat haar talent doorschemeren door de symboliek die ze in haar zinnen legt. Zo fietst Elke op een tandem, wat verwijst naar het feit dat ze niet in een enkel hokje past. Zelfs in de erwten doet Heitman een deugdelijke vondst, die zijn namelijk tweeslachtig net als de twee hoofdpersonages. Deze symboliek voegt een gelaagdheid toe aan de roman die hem erg interessant maakt.

Handboek gewassen verbouwen

De biologische achtergrond van Heitman blijft niet onopgemerkt in het boek. Soms lijkt de roman zelfs op een handboek gewassen verbouwen. Deze informatie geeft een origineel randje aan het boek, waar het hart van menig moestuineigenaar harder van gaat kloppen. Zo geeft Elke meermaals een biologieles over de ontwikkeling van de erwt.  Desondanks leidt het af van de verhaallijn, die zonder de handleidingen al interessant genoeg is.

Ze kaart het menselijk ingrijpen in de natuur aan zonder dat ze hier een duidelijk oordeel over velt.

Net als in een biologieboek blijft de auteur objectief. Ze kaart namelijk het menselijk ingrijpen in de natuur aan zonder dat ze hier een duidelijk oordeel over velt. Ze stelt dat de erwt de boer nodig heeft om zich te ontwikkelen, maar dat de landbouw gepaard gaat met het gebruik van fossiele brandstoffen. De auteur stimuleert om hierover na te denken, aangezien ze hier lange passages over schrijft. Dit is een welkome toevoeging tussen de symboliek door.  

Overbodig, overbodig, overbodig…?

Naast de vermakelijke symboliek poogt Heitman haar literaire kwaliteiten te laten zien door een overdaad aan andere stijlfiguren en onnodig moeilijke woorden. Zo beschrijft de auteur het uitdoen van een jas als het ‘afpellen van de buitenwereld’. Dit soort toevoegingen voelen overbodig en komen gekunsteld over. Op een sympathieke maar vergeefse manier probeert Heitman de lezer bij de les te houden door hem direct aan te spreken temidden het literaire geweld: ‘We merken dat je afhaakt. Daar hebben wij heel toevallig een zesde zintuig voor.’

Wormmaan is een origineel, literair spektakel. Om alles echter tot in de details te begrijpen, zul je het boek meerdere keren moeten lezen. Met de zomervakantie voor de boeg moet dat gelukkig geen probleem zijn. Misschien kun je je net als Elke terugtrekken op een eiland?

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen