Het verhaal van de dienstmaagd (The Handmaid’s Tale) gaat over macht, een instortende samenleving en onderdrukte vrouwen. In 1985 schreef Margarat Atwood het boek niet zozeer als voorspelling, maar wel als waarschuwing voor hoe het mis zou kunnen gaan. Nu, ruim dertig jaar later, lijkt het plot toch akelig dicht in de buurt te komen bij de werkelijkheid van nu. Met de in 2017 uitgekomen televisieserie staat Het Verhaal van de Dienstmaagd weer volop in de belangstelling.
Tekst: Jeyna Sow
Het verhaal van de dienstmaagd wordt verteld door Vanfred, een van de vrouwen die van de ene op de andere dag wordt onderworpen aan het regime van ‘de republiek van Gilead’. Deze nieuwe, fictieve, republiek heeft een deel van de Verenigde Staten vervangen en wordt geleid door een handjevol elite die een totalitaire staat heeft opgericht waarbij wordt geleefd naar het woord van God. In Gilead is al jaren geen kind meer geboren als gevolg van milieuvervuiling. Daarom worden dienstmaagden ingezet om ervoor te zorgen dat de soort kan blijven voortbestaan. Gekleed in rode gewaden en witte kappen op hun hoofd gaan ze door het leven.
Broedmachines in rode gewaden.
Vanfred is een van die dienstmaagden in de republiek van Gilead. Ze heeft haar nieuwe naam toegewezen gekregen toen ze bij bevelvoerder Fred Waterford en zijn echtgenote Serena Joy introk. Atwood schetst zo op subtiele wijze dat de vrouwen worden gezien als bezit van de staat, en niet als zelfstandige wezens. Waterford was betrokken bij het ontwerpen en het tot stand brengen van Gilead. Als bevelvoerder bepaalt hij de regels in het huis.
Maandelijks vindt, wanneer Vanfred ovuleert, een ceremonie plaats waarbij Waterford zijn dienstmaagd probeert te bezwangeren. Dit gebeurt op uiterst onpersoonlijke en niet-sensuele wijze waardoor wordt benadrukt dat seks alleen als middel voor reproductie mag worden ingezet. De vrouwen worden behandeld als wandelende broedmachines die alleen maar goed zijn voor het baren van kinderen en zich verder zo onderdanig mogelijk op moeten stellen.
Oneindige gedachten
Regelmatig vraagt Vanfred zich af hoe het zo ver heeft kunnen komen dat ze nu in een maatschappij leeft waarbij ze totaal wordt beperkt in haar vrijheden. Ze vergelijkt de situatie met een gelijdelijk warmer wordend bad waardoor je pas te laat in de gaten hebt wat er aan de hand is. Met beeldende flashbacks en oneindige gedachten leert de lezer Vanfred kennen alsof ze het verhaal in levende lijve aan je vertelt, een kunst die niet elke schrijver bezit. Zo denkt ze regelmatig terug aan haar fijne leven met haar man Luke, dochter Hanna, aan haar baan bij een uitgeverij en aan de avondjes uit met haar beste vriendin Moira.
Ook denkt Vanfred geregeld terug aan haar tijd in het Rode Centrum, de plek waar de dienstmaagden worden voorbereid op hun nieuwe leven. Tussen deze vier muren worden de vrouwen op een indoctrinerende manier opgeleid door strenge tantes die niet met zich laten sollen. Het voornaamste belang in het Centrum is het wissen van de vroegere identiteiten van de dienstmaagden en ze volgzaam maken. Dit wordt onder andere gedaan door slutshaming waarbij de vrouwen zelf verantwoordelijk worden gesteld voor het leed dat hen in het verleden is aangedaan. Omdat de ervaring in het Rode Centrum zo levendig wordt beschreven in het boek, voel je als lezer de pijn van de vrouwen die hun zelfstandigheid langzaam op moeten geven. De woorden van een van de gezaghebbende tantes, Tante Lydia, echoën jaren later nog steeds in Vanfred’s hoofd.
Akelig realistisch
Het succes van Het Verhaal van de Dienstmaagd is onder andere te danken aan het realistisch beeld dat Atwood weet neer te zetten. Zaken die ze in eerste instantie als fictie beschreef, zijn in sommige landen al werkelijkheid. Vrouwen in Saoedi-Arabië die onder constant toezicht van een man staan, komen in de buurt van de vrouwen in de republiek van Gilead die ook voor vrijwel alles goedkeuring van een man nodig hebben. De ceremonie die in het boek wordt besproken, waar voorafgaande gezamenlijk uit de bijbel wordt gelezen, doet denken aan de religieus goedgekeurde systematische verkrachting van onderdrukte vrouwen in de Islamitische Staat. Tenslotte heeft de weerstand van Trump tegen abortus wel iets weg van de dienstmaagden die worden beperkt in hun vrijheid om zelf te beslissen over hun zwangerschap. Het is daarom niet voor niets dat protestanten in Amerika de straat op gaan in rode gewaden en witte kappen om te laten zien dat zij zich behandeld voelen als dienstmaagden in Gilead.
Al met al is het verhaal van de dienstmaagd een bijzonder boek waar de lezer door de diepgaande gedachten van de vertelster wordt meegenomen in een wereld waarin vrijheid helemaal niet zo vanzelfsprekend is als het lijkt. Het vervolg ‘De testamenten’ kwam in september uit.