Het is een flinke klus om een interessante toekomstroman te schrijven zonder terug te vallen op de bekende angstbeelden uit klassiekers als 1984 en Brave New World. Zeker als dat toekomstbeeld de lezer ook nog het gevoel moet geven dat het niet zo heel ver van de onze ligt. Toch slaagt Lionel Shriver er in The Mandibles grotendeels in om deze twee dingen voor elkaar te krijgen met haar kijk op de gevolgen van het ineenstorten van de Amerikaanse economie in een soms wel heel nabije toekomst.
Geleidelijk verval
Shrivers roman begint in het jaar 2029, zo’n korte tijd na het heden dat de wereld minimale verschillen vertoont met de onze. Althans, totdat een economische crisis uitbreekt die zijn weerga niet kent en de dollar in elkaar klapt nadat een aantal landen besluit een eigen valuta te creëren. De crisis heeft ook grote gevolgen voor de Mandibles, een gegoede familie die vier generaties beslaat. Centraal staan zussen Florence en Avery, de een getrouwd met een immigrant uit Mexico, de ander met een elitaire economieprofessor. De oudere generaties, steenrijke patriarch Douglas en zijn bejaarde kinderen Carter en Nollie, vormen een link met onze wereld. Zoals de ondertitel doet vermoeden beslaat het boek bijna twintig jaar, maar het uit elkaar vallen van de economie ontwricht de levens van Shrivers personages zo geleidelijk dat dit nauwelijks merkbaar is. Naarmate de gebeurtenissen zich opstapelen wordt de lezer echter steeds verder weggevoerd van een vertrouwde wereld. Uiteindelijk valt alles uiteen in een zinderende climax, misschien wel de beste scène in het boek. Helaas loopt het verhaal dat eerst zo subtiel werd opgebouwd hier spaak. In plaats van te stoppen op haar hoogtepunt slaat Shriver abrupt een paar jaar over en gaat nog honderd pagina’s door met een soort dissonante epiloog waarin de wereld zoals wij hem kennen opeens wél ver weg lijkt.
Speculatieve fictie
Hoewel het boek dus eindigt als een klassieke dystopie is The Mandibles voor het grootste deel geen pure sciencefiction. In plaats daarvan valt het eerder onder speculatieve fictie in de trant van Margaret Atwood, vooral bekend van The Handmaid’s Tale, met werk dat zich constant op het raakvlak tussen toekomst en heden bevindt. Ook de werkelijkheid die in The Mandibles wordt geschetst is geen ver van je bed show, maar een wereld die voor ons in het verschiet zou kunnen liggen. Zoals Shriver zelf benadrukt, zegt haar roman op die manier misschien ook wel iets over hoe de zaken er op dit moment voorstaan.
‘Plots set in the future are about what people fear in the present. They’re not about the future at all. The future is just the ultimate monster in the closet, the great unknown.’
Shriver is niet altijd even subtiel is over haar intenties, maar ze weet de lezer op verschillende manieren bewust te maken van de relatie tussen ons heden en de toekomst uit de roman. Een goed voorbeeld hiervan is het taalgebruik, dat slechts subtiele verschillen vertoont, precies zoals taal zich de komende tien jaar zou kunnen ontwikkelen. Net als met alles in de roman is de kans dat de zaken daadwerkelijk zo zullen lopen nihil, maar dat is niet de indruk die wordt gewekt en juist daar schuilt de kracht van Shrivers werk.
Money, money, money
Hoewel Shriver in een lange traditie staat van schrijvers die hun visie op de toekomst presenteren is het interessant om te zien dat haar toekomst niet in de soep loopt door veranderingen op politiek of technologisch vlak, maar door een economische aardverschuiving. De vraag wat er gebeurt als geld niks meer waard is en een complexe economie effectief gezien ophoudt te bestaan is fascinerend, maar wordt zelden centraal gesteld in romans als deze. Een reden waarom wordt wel duidelijk in The Mandibles, want economie blijkt een ingewikkeld onderwerp, waardoor Shriver zich genoodzaakt lijkt te voelen om veel uit te leggen. De manier waarop ze dit doet is helaas vaak nogal houterig en gebeurt vooral via ellenlange dialogen tussen de familieleden, die toevallig allemaal verstand van zaken hebben, tot Florences dertienjarige zoon Willing aan toe. Desondanks laat Shriver ook zien waarom de economische insteek van haar toekomstroman wel meerwaarde kan hebben. Zo maakt ze de persoonlijke kant van haar scenario duidelijk in scènes waarbij papiergeld nostalgische gevoelens oproept bij de personages. Die nostalgie vormt de aanzet voor reflecties over contact geld en het fictieve karakter van ons economische systeem. Op zulke momenten is het moeilijk om niet te denken aan een land als Venezuela, waar waardeloos geld geen toekomstmuziek is.
Al met al schetst The Mandibles een interessant beeld van een mogelijke economische teloorgang van de Verenigde Staten in de nabije toekomst. Shriver mag dan soms verzanden in droge uitleg en het einde een beetje verprutsen, de economische invalshoek is uitermate fascinerend en komt per slot van rekening voor het grootste deel ook tot zijn recht.