Na de zomer worden de dagen korter, maar gelukkig wordt het niet zo extreem als in Op zwart, de debuutroman van Willem Bosch. In het boek staat namelijk de aarde stil waardoor het in Nederland altijd donker is, in Amerika altijd licht en iedereen naar Hawaï wil omdat daar steeds een zonsopgang te bewonderen is. De reden waarom de aarde stil is gaan staan wordt nooit vermeld. Bij de geschiedenisles krijgt de nieuwe generatie te horen dat er een tijd was, nog niet zo lang geleden, dat de zon elke dag opkwam en weer onderging. Misschien ken je Willem Bosch als scenarioschrijver van de serie Feuten. Het onderwerp van dit boek is bijzonder voor een Nederlands romandebuut; het gaat over een veertiger in een uitgeblust huwelijk die op zoek is naar zijn jeugd in plaats van een twintiger die zijn grenzen opzoekt.
Tekst: Elisa Ros Villarte
Een ongewone geschiedenisleraar
Het verhaal speelt zich grotendeels af in Nederland in het jaar 2010, maar dan met één groot verschil: de aarde is gestopt met draaien en dit heeft grote consequenties. In Nederland is het 24 uur per dag donker. Straatverlichting, warm water en medicijnen zijn een luxe voorziening geworden en de grensovergangen tussen landen en zelfs steden zijn gesloten, zodat niet de gehele bevolking richting Amerika vertrekt. De hoofdpersoon is Bram van der Stok, een ongelukkig getrouwde geschiedenisleraar uit Amsterdam. Het verhaal wordt vanuit zijn perspectief verteld. Bram besluit om illegaal naar Amerika te gaan, op de fiets over de A2 en daarna met de boot vanuit Den Haag. In Amerika schijnt de zon en hopelijk is zijn Amerikaanse vriendin Leslie daar te vinden. Bram was er eerst van overtuigd dat ze was verongelukt als passagier in een neergestort vliegtuig. Jaren later ontvangt hij echter een ansichtkaart met haar naam erop als afzender. Bij zijn ontsnappingsplan uit Nederland krijgt Bram hulp van een oud-leerling wiens leven hij heeft gered door EHBO toe te passen. De ontsnapping gaat gepaard met veel obstakels, van een achtervolging door de Dienst Migratie Preventie op fietsen door het riool tot gevangen genomen worden door een sekte.
Humor, plotwendingen en actualiteit
Het boek kent veel sterke punten: de humor, grappen die niet voor de hand liggen, en een paar plotwendingen, sommige voorspelbaarder dan andere. Bijzonder is dat de lezer in een herkenbare maar toch erg veranderde wereld terechtkomt. De sterke humor is goed zichtbaar in een flashback waar de reactie van Bram getoond wordt op het moment dat het nieuws dat de wereld stilstaat net bekend is geworden:
‘Na twee koffie bestel ik bier. Het is dus drie uur ‘s middags maar donker buiten, dus waarom niet (…) De televisie valt uit. Er komt een testbeeld. STORING. EEN MOMENT GEDULD ALSTUBLIEFT. Dan breekt er paniek uit.’
In het boek zijn de personages grotendeels goed uitgewerkt, maar sommige figuren blijven jammer genoeg meer typetjes zoals de vrouw van de hoofdpersoon, Marianne. Twee figuren blijven je als lezer wel lang bij na het lezen van het boek: de hoofdpersoon en zijn dochter. In het begin lijkt de hoofdpersoon op een normale geschiedenisdocent met een mislukte acteercarrière, maar langzaamaan laat hij zijn rebelse kant zien. Zijn jongste dochter, Lisa, komt er niet veel in voor maar maakt grote indruk met de paar zinnen die ze zegt.
Sciencefiction nieuwe stijl
Het belang van zoiets simpels als het feit dat de aarde ronddraait, is iets waar je niet elke dag bij stilstaat. Het is sciencefiction ook al speelt het zich niet in de toekomst af maar in 2010, terwijl het boek in 2012 uitgegeven is. Het is een omgedraaide truc van George Orwells 1984. Hoogstwaarschijnlijk staat morgen niet de wereld stil, maar dat we uiteindelijk zonder energiebronnen zitten is wel een reële mogelijkheid. Een gebeurtenis die op het eerste gezicht onvoorstelbaar lijkt, het stilstaan van de aarde, wordt heel realistisch vormgegeven. Dit komt ook doordat de gevolgen van deze ingrijpende gebeurtenis erg gedetailleerd zijn uitgewerkt. Aan de ene kant wordt de wereld ons voorgespiegeld zoals we die kennen met bekende plaatsnamen, maar aan de andere kant wordt er een futuristisch schrikbeeld neergezet. Slechts enkele zones van Nederland zijn nog bewoonbaar en het is verboden het land te verlaten, terwijl het nu het tegenovergestelde is; we willen niet dat te veel mensen in Nederland komen wonen. Nederland is in het boek een arm land geworden dat het van Amerikaanse liefdadigheid moet hebben. Thema’s als het verlangen naar vrijheid, emigratie en energiebronnen die uiteindelijk opgaan zijn vandaag de dag nog steeds aan de orde.
Kortom, Op zwart is een grappig en erg toegankelijk boek maar het heeft wel diepere lagen. Je kunt de wereld die in het zwart gehuld wordt ook symbolisch opvatten: je kan overdag nog zo dapper zijn, ‘s nachts lijken alle problemen groter en ernstiger. Hopelijk komt de film snel uit, want het is erg filmisch geschreven en de filmrechten waren al snel verkocht. Het motto voorin vat het verhaal goed samen: ‘It is awfully easy to be hard-boiled about everything in the daytime, but at night it is another thing.‘ uit The Sun also Rises van Ernest Hemingway. Nu maar hopen dat de wereld gewoon door blijft draaien, zonder dat we misselijk worden.