Tekst: Loes van Huisseling
Foto’s: Nienke Toeter
Deze foto is een dubbelportret van twee zussen. Ze begeven zich in een bosachtig landschap dat is opgebouwd uit sombere, gedempte kleuren. De zussen staan kaarsrecht, met gestrekte armen naast het lichaam. De afstand tussen hen en de bomen die hen kadreren, lijkt ook exact even groot. Zo lijkt het – op het eerste gezicht althans – alsof dit werk gespiegeld is in het verticale midden. De aandachtige kijker zal de verschillen tussen de twee figuren daarentegen niet ontgaan. De twee vrouwen zijn niet identiek: ze dragen andere kleding en hebben ander haar. Ook in de omgeving kun je allerlei verschillen bespeuren, zoals de wijze waarop de takken van de bomen groeien. Die verdwijnen echter veel gemakkelijker in de monotone achtergrond.
Dit werk heet Leemte en is gemaakt door beeldend kunstenares Nienke Toeter. In het werk van Nienke spelen jonge vrouwen vaak een belangrijke rol. Ze heeft bijvoorbeeld al verschillende keren haar zusje geportretteerd, die gestalte gaf aan hedendaagse versies van mythologische en literaire figuren. Op enkele foto’s uit de serie is een spanning te traceren tussen de representatie van een individuele identiteit en die van vrouwelijke karakters en iconen uit de kunsthistorische traditie, zoals Ophelia uit Hamlet en de Griekse godin Nikee. In andere werken speelt identiteit en zelfbeeld wellicht in bredere zin een rol. Toeter portretteert haar personages vaak in relatie tot hun omgeving, waardoor ze een interactie tussen deze twee elementen lijkt te suggereren.
De foto Leemte poneert ook vragen rondom het thema identiteit. De jonge vrouwen zijn zussen en lijken erg op elkaar. De monotone omgeving onderstreept hun overeenkomsten en suggereert zelfs het idee van een reflectie: de zussen lijken te worden gerepresenteerd als elkaars spiegelbeeld. Echter, verschillen op de foto problematiseren het idee van de reflectie. Door deze achtergrond treden de vrouwen op als elkaars dubbelganger en tegenhanger ineen. Daarnaast is er nog iets wat wringt aan dit zorgvuldig geënsceneerde dubbelportret: beide personages zijn eigenlijk helemaal niet zo goed zichtbaar. Sterker nog, ze lijken op te gaan in hun omgeving. Het beeld roept zo wellicht ook associaties op met die eenzame figuren van de Romantiek, die vanaf een geïsoleerde bergtop de mist in turen en slechts een nietige gestalte zijn in alle sublieme natuur. De omgeving van zo’n eenzame ziel spiegelde dan vaak zijn innerlijke belevingswereld: op deze manier krijgt de toeschouwer een kijkje in de ziel van het artistieke genie.
In deze foto lijkt de omgeving van de vrouwen een soortgelijke rol te vervullen: het monotone ‘decor’ reflecteert de overeenkomsten die tussen de zussen te zien zijn. Het gespiegelde karakter biedt daarnaast de mogelijkheid om de twee personages met elkaar te vergelijken. Zo wordt de kijker gestimuleerd de kleine en grote verschillen tussen de vrouwen en hun omgeving te zoeken. Wellicht moedigt deze zoektocht naar vormelijke verschillen ook een besef van de inhoudelijke, persoonlijke verschillen tussen deze zussen aan. Een belangrijke vraag rondom identiteit doet hier zijn intrede: wat maakt deze zussen, ondanks hun gemeenschappelijke omgeving, opvoeding en genen, anders? Waarin schuilt hetgeen wat wij allemaal kennen als identiteit? De titel Leemte impliceert een gebrek of gemis, maar waarvan? Toeter geeft ons geen eenduidig antwoord, maar spoort de toeschouwer wel aan hierover na te denken. Is het een existentieel gemis? Verwijst het naar de lacune, het grijze gebied waarin de factoren die het individu creëren, besloten liggen? Of voelen de zussen misschien een leemte tussen henzelf en hun spiegelbeeld, een soort tekortkoming tussen wie zij werkelijk zijn en wie zij willen of horen te zijn? Hoe dan ook, de vragen die het werk van Nienke Toeter oproept, beperken zich niet tot de kaders van de foto. Ze verplaatsen zich naar grote vragen rondom de vorming van identiteit.