Van 13 oktober 2018 tot en met 2 juni 2019 is in het Afrika Museum in Berg en Dal de tentoonstelling Sieraden – Makers & Dragers te bezichtigen. De mooiste en meest bijzondere sieraden uit de eigen collectie worden samen met sieraden van hedendaagse kunstenaars vertoond. Het gaat daarbij niet alleen om de objecten zelf, maar het Afrika Museum laat vooral de mensen en de technieken achter de sieraden zien.
Tekst: Anna Koudijs
Foto’s: Irene Wilde
De weg naar het museum vanuit Nijmegen is een flinke fietstocht, maar de pittoreske omgeving van Berg en Dal maakt een hoop goed. Eenmaal binnen in het museum blijkt dat ze bezig zijn met verbouwen. Hierdoor is de oorspronkelijke looproute door het gebouw niet meer intact. Bezoekers moeten via een deel van de vaste opstelling naar de tijdelijke tentoonstelling. Een vreemde ervaring, want dit gaat tegen de door het museum bedachte volgorde in. Gelukkig wordt bij de kassa een plattegrond van het museum uitgedeeld, die al snel voor verheldering zorgt.
Vaste collectie
Voordat de bezoeker de tentoonstellingsruimte bereikt, moet deze door de laatste twee zalen van de vaste collectie. In deze zalen bevindt zich een heel scala aan objecten: beelden, textiel, amuletten, schilden, aardewerk en nog veel meer. Alles wordt gebruikt om de rituelen en gebruiken van verschillende Afrikaanse stammen uit te leggen. Door het toevoegen van filmfragmenten probeert het museum de objecten meer betekenis te geven. Deze laten goed zien hoe rituelen en gebruiken worden uitgevoerd.
In de onderschriften bij de voorwerpen wordt regelmatig onderscheid gemaakt tussen verschillende stammen, maar er wordt ook vaak gesproken over heel Afrika. Daarnaast is er bijvoorbeeld meer aandacht voor de verspreiding van het christendom en de islam dan voor lokale religies. Dit soort eurocentrische generalisaties en een koloniaal verleden zijn problematisch voor musea en vormen een dilemma voor conservatoren. Dergelijke problemen zien we ook bij onze zuiderburen. Begin deze maand heropende het Africamuseum (voorheen het koloniaal museum) in Tervuren. Bij deze heropening werd België pijnlijk geconfronteerd met het koloniaal verleden doordat Congo dezelfde dag hun cultureel erfgoed terugeiste.
Dragers & Makers
Via de vaste opstelling kom je via een gang op een soort galerij. Hier begint de tentoonstelling met de eerste sieraden van de in totaal 700 stuks die kunnen worden bewonderd. Sieraden uit de collectie van het Afrika Museum worden afgewisseld met stukken van hedendaagse kunstenaars en ontwerpers. De expositie is opgebouwd door de sieraden te ordenen op het soort materiaal waarvan ze gemaakt zijn, zoals kralen en zilver, maar ook mensenhaar en vogels.
Zoals de naam van de tentoonstelling al suggereert, gaat het niet alleen om de objecten zelf maar ook om de mensen erachter. Bij binnenkomst is het eerste waar het oog op valt een hele rits aan hangende beeldschermen. Hierop krijgt de bezoekers verhalen van verschillende mensen te zien die sieraden bezitten en dragen. Het zijn persoonlijke verhalen waarin mensen vertellen over hun favoriete sieraad is en hoe hun liefde voor sieraden ontstaan is. Door de expositie zijn meer persoonlijke verhalen verweven, bijvoorbeeld van ontwerpers en makers. Zo wordt onder andere het verhaal verteld van zilversmid Abdallah Ben Ahmed. Hij was een van de eerste edelsmeden met een moslimachtergrond in Rissani, Marokko, nadat de joodse edelsmeden naar Israël geëmigreerd waren in de jaren ’50. Naast sieraden van zijn hand is ook zijn gereedschap in de tentoonstelling opgenomen.
Authenticiteit
In de tentoonstelling zijn naast hedendaagse sieraden van westerse ontwerpers voornamelijk sieraden uit Afrika, Azië en Zuid-Amerika te zien. Al bij de tweede vitrine wordt de authenticiteit van deze sieraden ter discussie gesteld. Hierin liggen namelijk meerdere kralenkettingen uit Afrika. De bijbehorende video laat echter al snel zien dat de kralen in feite niet Afrikaans, maar Europees zijn. Zo blijkt dat de kralen die door ons typisch geassocieerd worden met Afrika in werkelijkheid worden geproduceerd in Europa, namelijk in Venetië en Tsjechië. Deze tegenstrijdigheden zijn al vaker aan de kaak gesteld, onder andere door de Brits-Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare.
Al met al heeft het Afrika Museum een mooie tentoonstelling neergezet met veel verschillende soorten sieraden, van hele diverse materialen en uit verschillende periodes en culturen. De bezoeker krijgt een goed beeld van hoe de geëxposeerde sieraden gemaakt zijn en gedragen worden door goed gebruik van foto- en filmmateriaal. De tentoonstelling is de vermoeiende fietstocht meer dan waard.