Sinds 23 september is in Museum het Valkhof in Nijmegen de tentoonstelling ‘Nijmegen in vogelvlucht 1876 – 1910’ te bezichtigen. De expositie draait om de enorm grote tekening van de Nijmeegse kunstenaar Ben Luderer, waarin het centrum Nijmegen zoals het er tot ongeveer een eeuw geleden uitzag vanuit helikopterperspectief is weergegeven. ANS bezocht het museum en nam een duik in de kartografische geschiedenis van Nijmegen.
Tekst: Vince Decates en Jean Querelle
Foto’s: Kelley van Evert
Zaaltje achteraf
Om de werken van Luderer te bereiken moet de bezoeker zich eerst door kamers vol Romeinse gladiatoren en abstracte schilderijen van Robert Terwindt banen. De zaal waarin de tentoonstelling te vinden is, is namelijk in een hoekje van het museum gevestigd. In tegenstelling tot de zalen eromheen zijn de muren bij de expositie van Luderer wit. Dit geeft rust en komt de collectie schetsen die tentoon wordt gesteld ten goede, omdat die toch grotendeels in grijstinten zijn gemaakt.
Bij binnenkomst vallen meteen drie stukken op. Allereerst hangen twee grote zwart-wit foto’s met daarvoor respectievelijk het beeld van een olifant en een eenhoorn aan weerszijden van de kamer. Een derde beeld van een gaper, dat tevens het enige echt kleurrijke object in de ruimte is, is een beetje de vreemde eend in de bijt gezien de sobere inrichting van de zaal. De drie beelden zijn kunstwerken die lange tijd in het straatbeeld van het centrum te zien waren. Inmiddels zijn de ze al jaren weg uit het hart van de Keizerstad. Slechts de levensgrote zwart-wit foto’s, herinneren nog aan de tijd van toen. Daar draait het tenslotte om bij de tentoonstelling: hoe Nijmegen er tussen de jaren 1876 en 1910 uitzag. Tot slot springt ook het ruim vier meter grote levenswerk van Ludererer (450 x 125 cm), waarop historisch Nijmegen is nagetekend, in het oog. Om de beelden heen zijn tal van kleinere schetsen, maquettes van Nijmeegse gebouwen en aquarellen te zien. Het gros daarvan zijn afbeeldingen van historische gebouwen in de Waalstad. Een Nijmegenaar zal gelijk de Stevenskerk, de Waagh of de Belvédère herkennen. In een documentaire, die in een zaaltje naast de expositie draait, legt Luderer uit dat hij vooral werkte vanuit de liefde voor zijn geboortestad.
Where is Waldo?
Het pronkstuk van de collectie is het magnum opus van de kunstenaar. Het werk, bestaande uit twee grote frames, lijkt het op eerste oog wat slordig en zelfs onnauwkeurig. Het is niet getekend op twee aparte vellen, maar op een mengelmoes van stukken papier. Deze stukjes zijn met verschillende diktes uitgewerkt en vervolgens als een soort puzzel in elkaar gelegd. Daarnaast zijn sommige vellen ook zeer gedetailleerd ingevuld, waar andere delen slechts een ruwe schets zijn of zelfs zo goed als leeg. Het werk is dan ook niet af, maar zal volgens de kunstenaar zelf ook nooit af komen.
Wanneer de bezoeker ervoor gaat staan om te kijken wat er allemaal precies te zien is op de tekening, dringt de precisie waarmee gewerkt is pas goed door. De gebouwen zijn allemaal goed in verhouding en soms uitgewerkt met prachtige details. Zo worden de versiering op de gevels van enkele panden, de franjes op de toren van de Stevenkerk en de oude poort van het gemeentehuis opeens zichtbaar. Voor de bezoeker die niet uit Nijmegen komt en zodoende onbekend is met de gebouwen liggen er handige kaarten naast waarop enkele belangrijke punten worden uitgelicht. Maar ook zonder deze kaarten is er genoeg te zien op de immense tekening. Hoe langer je kijkt, hoe meer nieuwe details je opvallen. Minuscule data op de daken van de huizen waarmee het sloopjaar is aangegeven, namen van oude bewoners en enkele personen die ronddwalen in de straten worden zichtbaar. Door dit soort kleine details komt het Nijmegen van Luderer haast tot leven.
Te indrukwekkend
De tekening is erg indrukwekkend, maar er kleeft één nadeel aan. Het werk is zo groot en gedetailleerd, dat de schetsen eromheen in het niet vallen. Wanneer je enkele minuten de tot in detail geschetste Stevenstoren hebt zitten te bestuderen, zijn de snelle schetsjes en aquarellen die ook in de zaal hangen helaas niet meer zo indrukwekkend. Ondanks dat het vooral om knappe technische getekende afbeeldingen gaat, kunnen ze bij lange na niet tippen aan het meesterwerk van de kunstenaar. Een tip voor de toekomstige bezoeker: baan je eerst een weg langs de kerken en andere historische gebouwen rondom het meesterwerk van Luderer.
