In het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 in Groesbeek is sinds 11 oktober de voorstelling ‘SS – Veelzijdig Extremisme’ te bezichtigen. Een voorstelling over een van de meest beruchte organisaties uit de geschiedenis, de Duitse Schutzstaffel: De paramilitaire beschermafdeling van de NSDAP van Adolf Hitler. Met de expositie wil het museum naar eigen zeggen zo inhoudelijk mogelijk de geschiedenis, structuur en ideologie van de SS belichten.
Tekst: Vince Decates en Steven Huls
Foto’s: Steven Huls
Omstreden
De tentoonstelling is echter niet onomstreden. Zo werd in onder andere de Gelderlander en de Volkskrant bericht over de kritiek van instanties als het Centrum Informatie en Documentatie Israël. De keuze van het museum om de Waffen-SS als ‘een van de meest multiculturele organisaties ter wereld’ te omschrijven, riep de nodige weerstand op. Alle publiciteit heeft het museum echter geen windeieren gelegd. In het gastenboek dat in de expositieruimte ligt hebben mensen uit het hele land een boodschap achter gelaten, al was misschien niet iedereen even enthousiast.
Want wie verwacht grote hakenkruisvlaggen of afbeeldingen van beruchte nazi’s te zien, komt op een afbeelding van SS-topman Heinrich Himmler na, bedrogen uit. Het overgrote deel van de tentoonstelling bestaat uit lappen tekst die uitleg verschaffen. In de ruimte staan slechts een paar attributen uitgestald, waar relatief weinig SS-logo’s of swastika’s op te herkennen zijn. De entree van het museum zelf maakt daarentegen meer indruk. Aan het begin van de vaste tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog komt de bezoeker direct een afbeelding van Adolf Hitler met daarboven een grote adelaar tegen. Onder de foto van Hitler ligt Mein Kampf tentoongesteld.
De geleverde kritiek lijkt dus deels voorbarig. De tentoonstelling is niet choquerend, laat staan dat de SS wordt genormaliseerd, maar geeft vooral een droge uitleg over hoe de SS als organisatie bestond. De beginperiode, de structuur, de connectie met het bedrijfsleven, de werkwijze en de na-oorlogse berechting: alle kanten worden belicht, precies zoals het museum beoogde te doen met de voorstelling. Maar ook de zwarte kant van de SS komt duidelijk aan bod. De concentratiekampen, de executies in onder andere Oekraïne en de onderzoeken van de Ahnenerbe, de cultureel-antropologische afdeling van de SS die onderzoek deed om de superioriteit van het Arische ras te bewijzen, zijn enkele voorbeelden daarvan.
SS is overal
Het is misschien niet direct duidelijk, maar de SS zit overal in de tentoonstelling verwerkt. Niet alleen in het onderwerp en de afbeeldingen, maar ook in de opzet. Dit is vooral in de opmaak van de tekst goed terug te zien. Mede doordat er relatief weinig te zien valt en veel gelezen moet worden, is de manier waarop de tekst is weergegeven bij deze expositie van belang. Net zoals de kamer zelf, zijn de grote borden met tekst aan de zijkanten en in het midden van de kamer van de ruimte namelijk zwart. Hierdoor voelt het geheel zelf ook vrij klein aan. Op de borden staan grote vlakken met tekst erop. Deze tekstvlakken zijn schuin afgesneden, in een uitvergroot sjabloon van een bliksemschicht. Hoewel het niet daadwerkelijk in het SS-logo geschreven staat, verwijst de opmaak er dus wel naar. Ook de kleurkeuze, rode vlakken met witte of zwarte tekst erop tegen een zwarte achtergrond, is een verwijzing naar Nazi-Duitsland. In de symboliek van die staat, werden die drie kleuren namelijk veelvoudig gebruik.
De expositie is dus lang niet zo confronterend -het aantal hakenkruizen is op een hand te tellen- als alle ophef in de media doet verwachten en zelfs wat droog. Desondanks is het inhoudelijk een leerzame tentoonstelling, waar goed over na is gedacht. De compositie, tekst en inrichting dragen ook zeker bij aan het geheel. Voor de historicus valt er gezien alle tekst misschien weinig nieuws te ontdekken, maar voor de doorsnee bezoeker geeft de tentoonstelling een compleet beeld over de verschillende aspecten van de SS als organisatie. Precies zoals het museum voor ogen had.