Home Opinie & AchtergrondInterview De vrije schrijver

De vrije schrijver

door Redactie

Op zaterdag 25 november opent schrijver en journalist Nina Polak de Festivalavond van het Wintertuinfestival. ANS sprak met haar over literatuur in de moderne tijd, het belang van fan fiction en haar werk als writer in residence aan de Radboud Universiteit. ‘Schrijven is zo’n intuïtieve bezigheid dat ik het moeilijk vind om precies uit te leggen wat je moet doen.’

Tekst: Jean Querelle en Vincent Veerbeek
Foto’s: Guusje van den Ouweland

Nina Polak studeerde Nederlands en Cultural Analysis in Amsterdam en New York en debuteerde in 2014 met haar roman We zullen niet te pletter slaan. Daarin weidt ze uit over thema’s als seksualiteit, het verlangen naar geluk en familiebanden. Inmiddels staat haar tweede roman, Gebrek is een groot woord, op de planning voor publicatie in 2018. Naast romans schrijft ze ook journalistieke artikelen, onder andere voor De Correspondent. Verder is ze dit jaar writer in residence aan de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit (RU), waar ze masterstudenten de fijne kneepjes van het schrijversvak bijbrengt. Dit weekend is ze een van de grote namen op het Wintertuinfestival, georganiseerd door literair productiehuis De Nieuwe Oost. Het centrale thema dit jaar is “de vrije lezer”. ‘Ik geloof dat de organisatie lezen als een daad van verzet ziet’, legt Polak uit. ‘Omdat je aandacht tegenwoordig door technologie en sociale media wordt versnipperd, is er nauwelijks plaats om diep over dingen na te denken. Bij lezen is er juist ruimte voor dubbelzinnigheid en diepgang.’ Na een college maakt de drukbezette schrijver tijd voor een interview met ANS, waarin ze een boekje opendoet over de stand van zaken in de literaire wereld en haar werk aan de RU.

Nina Polak 2a groot

Wijn en sigaretten
De media-aandacht voor boeken is de laatste jaren volgens Polak zo veranderd dat men steeds minder aan literatuurkritiek doet, of überhaupt nadenkt over boeken. Zet op zondagochtend de televisie aan en na enig zappen kom je ergens nog wel een programma tegen waar een paar oude mannen in een stoffige tv-studio de nieuwste boeken van die week bespreken. Dit soort programma’s, die inhoudelijk ingaan op literatuur, zijn in de loop der jaren zeldzaam geworden. ‘Vroeger had je programma’s waar mensen urenlang alleen maar over boeken praatten aan een tafel met wijn en sigaretten’, vertelt de schrijver. Tegenwoordig draait alles juist om marketen. ‘Je moet bij talkshows aanschuiven en daar binnen vijf minuten een roman uitleggen waar je drie jaar aan hebt gewerkt’, verzucht ze. Lezers maken hierdoor tegenwoordig op een fundamenteel andere manier kennis met literatuur. Als schrijver zou je daarop moeten inspelen, iets waar Polak zelf moeite mee heeft. ‘Ik hou helemaal niet van publiciteit. Neem Adriaan van Dis, die ook optreedt op het festival. Hij is een heel goede schrijver en een publieksman. Er zijn ook mensen, zoals ik, die er niet van houden om interviews te geven.’

Hutje op de hei
Nina Polak 1 grootWat Polak wel leuk vindt aan publiciteit is dat ze nieuwe inzichten krijgt over haar eigen werk. ‘Mensen die je boek hebben gelezen, vertellen je daar vaak iets nieuws over’, vertelt ze enthousiast. De schrijfster hoopt dat ze soortgelijke gesprekken kan voeren met lezers van haar tweede roman en is benieuwd wat voor kritiek mensen buiten haar eigen kring zullen geven. Polak werkte naar eigen zeggen drie jaar in eenzaamheid aan Gebrek is een groot woord, waardoor ze een bepaald beeld van de roman heeft gekregen. ‘Ik weet dat mijn beeld gaat verschuiven als ik daar met mensen over praat. Dat is best spannend.’ Door haar werk als journalist is het echter onmogelijk om zich compleet af te sluiten van de buitenwereld. ‘Ik kan me niet voorstellen dat ik alleen in een hutje op de hei zit. Het is ook belangrijk om in contact te blijven met de rest van de wereld.’

Toch moet de maatschappij niet teveel de overhand krijgen in de literatuur. Polak twijfelt over de plek van maatschappijkritiek en engagement binnen de literatuur. ‘Ik geloof niet dat fictie of literatuur de plek is voor activisme. Je kunt zowel activist als schrijver zijn, en dat kan elkaar positief beïnvloeden, maar het zijn toch heel andere dingen. Literatuur blijft voor mij vooral een plek van ambivalentie en dubbelzinnigheid.’ In de literatuur, in tegenstelling tot de journalistiek, gaat het niet om het uitdragen van een eenduidige boodschap. ‘Veel Nederlandse schrijvers zullen het daar niet mee eens zijn. Zij willen hun lezers wel een politieke boodschap meegeven, maar ik vind dat beter passen bij andere kunstvormen, zoals spoken word of theater.’

‘Het is vaak eng om voor de eerste keer naar buiten te treden met je werk.’

Schrijvende studenten
Naast haar werk als romanschrijver en journalist keert Polak dit jaar terug naar de academische wereld. Niet als student dit keer, maar als docent. Als writer in residence aan de RU geeft ze een reeks gastcolleges over het schrijven van korte verhalen aan een groep masterstudenten Letterkunde. Ze geeft toe dat het geen makkelijke klus is om mensen te leren hoe ze fictie moeten schrijven, maar vindt het wel heel leuk. ‘Schrijven is zo’n intuïtieve bezigheid dat ik het moeilijk vind om precies uit te leggen wat je moet doen. Daarom zijn we ook veel met tekstanalyse bezig, om te kijken hoe andere auteurs te werk gaan.’ Schrijven is voor een groot deel een kwestie van talent, het bedenken van goede ideeën en het hebben van taalgevoel. Discipline is minstens even belangrijk volgens Polak en een vak als dit kan daarbij helpen. Zo heeft ze zelf toen ze in de Verenigde Staten studeerde ook een cursus Creative Writing gevolgd, wat haar destijds erg hielp bij haar ontwikkeling als schrijver. ‘Het is vaak eng om voor de eerste keer naar buiten te treden met je werk. Toch dwing ik mijn studenten hun werk voor te lezen in college. Zo krijgen ze ook feedback.’ De opvatting dat schrijven iets met goddelijke inspiratie te maken heeft, vindt ze achterhaald. Volgens Polak komt het vooral neer op discipline. ‘Ik maak elke dag van negen tot een tijd vrij om te schrijven. Als je gaat wachten op inspiratie kan het lang duren.’

Nina Polak 3 grootHet nieuwe lezen
In haar colleges aan de RU behandelt Polak regelmatig het fenomeen fan fiction: teksten gebaseerd op bestaande werken geschreven door fans, die hun fantasie de vrije loop laten met hun favoriete personages. ‘Fan fiction intrigeert me mateloos’, vertelt de writer in residence. ‘Ik lees het zelf niet, maar ik vind het een interessant fenomeen om van de buitenkant te bekijken’, legt Polak uit. ‘Er zit heel veel troep tussen, maar het leeft enorm.’ Ze vindt het vooral interessant om te zien hoe op deze manier een nieuwe, kritische cultuur ontstaat, van mensen die niet alleen vol passie lezen, maar zelf ook nieuwe verhalen bedenken. ‘Het cliché luidt dat het internet ons slechte lezers maakt, maar fan fiction is een voorbeeld van hoe het internet juist bijdraagt aan de leescultuur.’ Om dit te begrijpen, is het belangrijk om op de juiste manier naar dit fenomeen te kijken, aangezien het niet binnen de traditionele literaire maatstaven valt. In plaats van de nadruk op stijlvormen en taalgebruik te leggen, moet fan fiction vooral worden beschouwd aan de hand van de plek die het inneemt in de leescultuur. Zo zorgt het ervoor dat meer mensen bezig zijn met lezen en schrijven, waardoor literatuur toegankelijker wordt voor een breder publiek.

Ondanks de soms ietwat sombere vooruitzichten voor het literaire vak is er zeker nog hoop voor de literaire criticus. ‘Ik ben absoluut geen cultuurpessimist’, lacht Polak. ‘Lezen zal nooit teloor gaan.’

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen