Oud-marinier Ingo Piepers berekent op basis van natuurkundige analyses wanneer de volgende wereldoorlog uitbreekt. Dit jaar zijn we volgens zijn voorspelling de pineut, maar klopt die eigenlijk wel? ‘Veel mensen willen niets van mijn theorie weten.
Dit jaar begint de Derde Wereldoorlog. Althans, als we Ingo Piepers mogen geloven. Hij beweert op basis van natuurkundige formules uit te kunnen rekenen wanneer de volgende wereldoorlog uitbreekt. Rond de jaarwisseling deden krantenkoppen over de theorie flink wat stof opwaaien. Zowel lof als kritiek vielen hem ten deel. ANS vraagt Piepers daarom het hemd van het lijf over zijn controversiële theorie.
Sarajevo
Piepers heeft zelf oorlog van dichtbij meegemaakt. Als commandant van een VN-gevechtseenheid werd hij ingezet bij Sarajevo en in Bosnië zag hij met eigen ogen de ellende die conflictsituaties teweegbrengen. ‘Maar je hoeft niet aan het front te hebben gestaan om te snappen hoe verschrikkelijk oorlog is’, vertelt Piepers. ‘Het viel me in Sarajevo vooral op hoe ongelofelijk snel oorlogen uit de hand kunnen lopen. Het is mijn ultieme doel om oorlogen te kunnen voorkomen. Daarom probeer ik al twintig jaar te begrijpen hoe oorlogen tot stand komen.’
De periode tussen twee systeemoorlogen volgt volgens Piepers altijd dezelfde cyclus.
Na zijn vertrek bij de marine begon Piepers zich in deze vraag te verdiepen. ‘Ik las veel historische analyses, maar vond die meestal onbevredigend en beperkt. Te vaak wordt in dikke boeken door historici vrijblijvend gefilosofeerd zonder in te gaan op de dieperliggende kern van het probleem. Ik stelde mezelf de vraag: zit er een patroon in de dynamiek van oorlogen? Om dat te kunnen onderzoeken verdiepte ik me onder meer in de complexiteitsen netwerkwetenschappen, waar onderzoek naar patronen heel gebruikelijk is.’
Wereldorde
Het resultaat is een theorie die volgens de oud-marinier kan uitleggen hoe oorlogen ontstaan en voorspelt wanneer nieuwe oorlogen gaan beginnen. Piepers legt zijn theorie uit in het ruim zevenhonderd pagina’s tellende boek On the Thermodynamics of War and Social Evolution. Hij herleidt de afgelopen vijfhonderd jaar oorlogsgeschiedenis tot vier ‘systeemoorlogen’: de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), de Franse Revolutionaire en Napoleontische oorlogen (1792-1815), de Eerste Wereldoorlog (1914- 1918) en de Tweede Wereldoorlog (1939-1945). Deze oorlogen hebben een gemene deler: alle wereldmachten van dat moment doen mee met als inzet om leider van de internationale wereldorde te worden. Na zo’n oorlog heeft het systeem – door Piepers gedefinieerd als alle verweven staten en samenlevingen – een nieuwe evenwichtstoestand gevonden en zijn de winnaars de nieuwe leider op het wereldtoneel. ‘Een voorbeeld is de oprichting van de Verenigde Naties na de Tweede Wereldoorlog, met de Verenigde Staten als initiatiefnemer’, vertelt Piepers. Amerika modelleerde dit instituut naar haar kernwaarden, zoals de bevordering van democratie.
De periode tussen twee systeemoorlogen volgt volgens Piepers altijd dezelfde cyclus. Eerst is er een fase met kleinere oorlogen die erop gericht zijn de nieuwe wereldorde te handhaven, waarna een periode volgt met oorlogen met een steeds beperktere omvang. Juist in deze fase groeit de spanning tussen machtsblokken. In de huidige cyclus is zichtbaar dat kleinere grootmachten zich willen afzetten tegen de leider op het wereldtoneel. Hierdoor nemen terrorisme, nationalisme en polarisatie toe. Uiteindelijk kan het systeem de hoeveelheid spanning niet meer aan. Dit resulteert in een volgende wereldoorlog, waarin de kaarten opnieuw worden geschud en een nieuwe cyclus begint.
Welke vonk doet oorlogen beginnen?
‘Een systeemoorlog begint als de spanningen in het systeem te hoog zijn opgelopen’, vertelt Piepers. ‘Na de aanslagen van 11 september 2001 vond er bijvoorbeeld geen Derde Wereldoorlog plaats, omdat het systeem nog niet in kritieke toestand verkeerde. Met andere woorden: de dominostenen stonden nog niet op omvallen. Dit jaar is dat volgens mijn voorspelling het geval, al kan ik er ook twee jaar naast zitten. Als de spanningen voldoende zijn opgelopen, kan een
lullig incident genoeg zijn. Een dergelijke dynamiek was ook zichtbaar bij de start van de Arabische Lente in 2010.
Een Tunesische marktkoopman die zijn slechte positie in het land zat was en slaagde om een opstand in de hele regio te ontketenen door zichzelf in brand te steken. De spanningen in een aantal Arabische staten waren zo hoog opgelopen over hun situatie dat een boze marktkoopman klaarblijkelijk genoeg was om voor ontlading te zorgen.’
‘Het is niet van belang of Hitler geboren zou zijn of niet: een vierde systeemoorlog was sowieso begonnen.’
Maakt het niet uit of bijvoorbeeld Hitler zou zijn geboren?
‘Voor het tijdstip van een oorlog maakt het niet uit wie de leiders zijn. Het is niet van belang of Hitler geboren zou zijn of niet: een vierde systeemoorlog was sowieso begonnen. Dat de moord op aardshertog Frans Ferdinand de Eerste Wereldoorlog inluidde, kwam doordat het systeem al op scherp stond. Het draait dus om de opbouw en ontlading van spanningen daarin.’ Kunnen we zelf iets doen om oorlogen te voorkomen? ‘Mensen denken vaak zelf alles in de hand te hebben. Op basis van mijn theorie lijkt het erop dat wij onderdeel zijn van een groter systeem. Met andere woorden: onze vrije wil is toch wat beperkter dan we denken. Gelukkig hebben we wel degelijk wat speelruimte. We kunnen weinig veranderen aan het feit dat een nieuwe wereldoorlog plaatsvindt, maar wel de uitkomst daarvan beïnvloeden. Als de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt in 1941 niet had ingegrepen, hadden we nu waarschijnlijk in een fascistisch of communistisch Europa geleefd. Daarom mag je zo’n systeemoorlog niet verliezen. De winnaars bepalen uiteindelijk de regels in het nieuwe internationale systeem.’
Glazen bol
De aanpak van Piepers is ongebruikelijk te noemen. Piepers zegt meerdere positieve reacties te hebben gekregen. ‘Het proefschrift waarop dit boek is gebaseerd, werd door een jury van politicologen genomineerd als beste proefschrift van dat jaar. Dat is niet omdat het een dom verhaal is’, stelt Piepers. ‘Na het uitkomen van mijn meest recente boek vroeg de beroemde Amerikaanse bioloog Edward Wilson met spoed om een editie’, vertelt de oudmarinier. ‘En vandaag zou ik een afspraak hebben met een bekend historicus om te praten over mijn theorie en de aspecten waar hij moeite mee heeft.’
Piepers’ theorie heeft ook critici. Veel van hen twijfelen of het mogelijk is om oorlogen te voorspellen aan de hand van natuurkundige wetten. Zo vergeleek Volkskrantcolumniste Sheila Sitalsing de voorspellingen van de oud-marinier met de ‘glazen bol’ van Astro-TV. Volgens de columniste zou zo’n zekere oorlogsvoorspelling pseudowetenschap zijn. ‘Ik kan daar niets mee. Zij gebruikt haar column ook maar om even uit haar heup te schieten’, schudt Piepers de kritiek van zich af. ‘Veel mensen willen op voorhand al niks van mijn theorie weten of horen. Een open discussie over mijn theorie is echter altijd welkom. Hierom zijn mijn boeken online ook gratis te downloaden.’
Uw data komen van de Amerikaanse historicus Jack Levy, die onderzoek doet naar hetzelfde onderwerp. Bij het verzamelen van die cijfers heeft hij bepaalde keuzes moeten maken. Is het niet gek om zo’n alomvattende theorie te baseren op de keuzes van één persoon, zij het onderbouwd?
‘Daar diskwalificeer je Levy iets te makkelijk mee. Hij heeft alle definities zorgvuldig gekozen. Gerespecteerde historici vinden dit de meest betrouwbare gegevens over deze periode. Hij heeft alle oorlogen waarbij grootmachten waren betrokken verzameld en nauwkeurig geanalyseerd. Het kan overigens altijd zo zijn dat er foutjes in de data zitten. Ook in de data die ik zelf heb toegevoegd.’
Volgens de definitie van Levy zijn er vier systeemoorlogen geweest. Is dat niet te weinig om zulke
uitspraken te kunnen doen?
‘Dat argument gaat niet op. Als je een beperkt aantal waarnemingen hebt, is het zeker niet onmogelijk om dingen aan te tonen. Omdat ik kan testen in maar één fysieke wereld, zijn we beperkt tot observaties. Ik probeer hierom op een andere manier uiteraard mijn theorie te toetsen: door de consistentie van mijn theorie te testen. Dat elke cyclus hetzelfde systeemgedrag vertoont, is voor mij een duidelijke aanwijzing dat mijn model consistent is.’
Hoe weet u zo zeker dat de natuurwetten altijd van toepassing zijn op de sociale werkelijkheid?
‘Natuurwetten gaan altijd op. Iedereen is bijvoorbeeld blootgesteld aan de wet van de zwaartekracht, net zoals de wetten van de thermodynamica, die ik gebruik. Wat ik stel is dat er wetmatigheden in het systeem zijn die ons gedrag beïnvloeden en sturen. Waarom zouden zulke wetten niet op een groep mensen van toepassing kunnen zijn? Dit is eigenlijk dezelfde discussie die Darwin had toen hij zei dat mensen ook maar dieren zijn. Toen kreeg hij ook veel kritiek, namelijk dat mensen anders zouden zijn en volgens aparte regels leven.’
‘Het is bijna alsof mijn data verzonnen zijn. Het is dus geen kwestie van geloven, maar van meten.
Het blijft moeilijk te geloven dat natuurwetten de sociale werkelijkheid bepalen.
‘Ik loop hier altijd tegenaan bij historici en sociale wetenschappers. Zij kijken vaak niet naar het grotere geheel. Ik kijk vanuit een systeemperspectief, wat in de thermodynamica gebruikelijk is. De bevinding dat wij onderdeel van zo’n systeem zijn, is voor sommige mensen heel moeilijk te accepteren. Dat terwijl we nooit over bijvoorbeeld economische cycli twijfelen, wat ook een gevolg van gezamenlijke beslissingen is.
Als je mijn boek leest, zie je hoe consistent de datapatronen zijn. Het is bijna alsof mijn data zijn verzonnen. Het is dus geen kwestie van geloven, maar van meten. Ik steek mijn nek wel uit, want als mijn theorie niet klopt is dit makkelijk te zien. Het wordt dit jaar oorlog of niet. En als dat niet gebeurt, dan klopt de theorie of de data niet. We gaan het zien, maar ik hoop van harte dat ik ongelijk heb.’