Voor cabaretier Pieter Derks is het belangrijkste podium de theaterzaal. Hij vult zijn voorstellingen met relativerende humor. ‘Ik ben altijd wel op zoek naar een andere manier om de actualiteit op de hak te nemen.’
Tekst: Auke van der Veen
Foto’s: Alix van Lanen
Pieter Derks kent de weg in Nijmegen. Op de fiets komt hij aan bij het café in Oost waar hij geregeld een bakje koffie drinkt. De barman merkt pas later op dat de cabaretier onopvallend naar binnen is geslopen. ‘Ik heb soms stiekem mijn afspraakjes’, verkondigt de in Wijchen geboren grappenmaker met een speelse lach.
Direct na de middelbare school volgde Derks de cabaretopleiding aan de Koningstheateracademie in Den Bosch, een studie die in 2004 haar vruchten afwierp met een overwinning op het Amsterdams Studenten Cabaret Festival. Daarna raakte zijn carrière in een stroomversnelling. Allerlei deelnames aan televisieprogramma’s volgden, waaronder een aflevering bij Wie is de Mol? dit jaar. In de tussentijd voerde de drukke cabaretier een aantal theatershows op en hij hield in 2013 een oudejaarsconference.
De meeste Nederlanders kennen Derks van zijn rol als huiscabaretier bij De Wereld Draait Door. De Nijmegenaar verzorgde voor dit programma de weekafsluiting. Toch hield hij het bij Matthijs van Nieuwkerk in september vorig jaar weer voor gezien. ‘Mensen weten nu wie ik ben en wat ik doe. Ik heb niet meer het gevoel dat ik me daar elke week voor moet bewijzen.’ ANS ondervroeg de cabaretier over zijn visie op cabaret en zijn eigen invulling van het vak.
Klassiek op het toneel
Op de vraag waarom Peter Pannekoek het stokje precies heeft overgenomen bij De Wereld Draait Door, ziet de komiek zijn kans schoon voor een grap: ‘Op een gegeven moment stond Peter met een stroomstootwapen in mijn slaapkamer en toen…’ Na deze opening volgt er een serieus antwoord. ‘Door de wekelijkse vijf minuten op de buis had ik genoeg bekendheid gekregen om mensen naar de zaal te trekken. Ik was bezig met een nieuwe voorstelling maar gaf telkens elke vrijdag mijn beste grappen weg. Dan kun je ze natuurlijk later op het podium niet herhalen.’
‘In mijn shows komen geen kabouters of marsmannetjes voor.‘
Voor Derks is theater altijd zijn grote droom geweest. Terwijl hij rustig zijn koffie wegdrinkt, legt de cabaretier met ingetogen gedrevenheid uit waarom. ‘Op school speelde ik al volop in toneelstukjes en de keuze voor de theateracademie was snel gemaakt. In een zaal staan is exclusief, omdat het optreden maar op één plek en op één moment plaatsvindt. Ook houd ik van theater omdat het publiek zich dan puur op mij richt, in tegenstelling tot bij televisie.’ Dit laaste medium is volgens Derks een totaal andere discipline. ‘Televisie is speciaal omdat er dankzij alle rijen camera’s en de tijdsdruk ontzettend veel spanning op je staat. Op de buis maak je een heel ander soort grappen dan in een theaterzaal. Ironie kan ik op televisie nauwelijks overbrengen, omdat mensen daar niet aanvoelen wat je wel en niet meent. Het kostte me dan ook een aantal maanden om een goede vorm voor De Wereld Draait Door te vinden. Ik stond daar op een kleine verhoging, met daarachter een tafel waar Matthijs en zijn gasten aan zitten en daar weer achter het publiek. Het is dan moeilijk voor de mensen thuis op de bank om al mijn ironische grappen te snappen.’
De cabaretier hanteert voor zichzelf een duidelijke definitie van zijn vak. ‘Cabaret betekent voor mij een voorstelling in het theater, met een verhaal en maatschappijkritiek.’ Hij deelt dan ook glunderend mee dat het juist is om hem als klassiek cabaretier te typeren. ‘De vorm van mijn shows is heel old school. Ik gebruik verhalen als een rode draad door mijn shows en maak liedjes. Ik doe geen gekke acrobatische dingen. Alles is redelijk simpel, precies zoals het vijftig jaar geleden ook werd gedaan.’
Derks onderscheidt zich hierin van andere cabaretiers. ‘Niet al mijn vakgenoten streven dit ideaal na. Veel grappenmakers bevinden zich tegenwoordig niet in het theater, maar alleen op televisie, YouTube, of Twitter. Afgelopen jaar waren er bij het WK voetbal bijvoorbeeld meerdere lolbroeken die zichzelf ‘cabaretier’ noemen, terwijl ze zich alleen maar bezig hielden met grapjes online gooien. Mensen die geen grappen voor geld maken, proberen ook steeds vaker lollig te zijn. Geert Wilders twittert bijvoorbeeld de hele tijd cartoons en cynische PvdA-grappen.’ Derks meent dat het vak op die manier wordt uitgehold, maar blijft er tegelijkertijd nuchter onder. ‘Niet alles wat lollig is, is natuurlijk cabaret.’
Goedaardig jochie
Hoewel Derks dertig is, komt de cabaretier jongensachtig en onschuldig over. ‘Ik ben natuurlijk de ideale schoonzoon. Altijd weer komen vrouwen van middelbare leeftijd na de voorstelling naar me toe en vertellen ze dolenthousiast een zoon te hebben van mijn leeftijd, waaraan ik ze doe denken. Hier maak ik met plezier gebruik van. De meest verschrikkelijke dingen komen in mijn voorstellingen voorbij, zoals ISIS en onthoofdingen. Als je weet hoe je overkomt op een publiek, kun je dat benutten.’
‘Toen ik hoorde van het protocol over aangespoelde walvissen, wist ik meteen dat dit deel van mijn show zou worden.’
Derks is niet bezig zijn imago in stand te houden, maar weet niet of dit ooit gaat veranderen. ‘Misschien krijg ik in de toekomst nog baardgroei.’ Derks richt zich in zowel zijn shows als op televisie vooral op het nieuws. De cabaretier informeert opgewekt dat hij ook nog elke week radiocolumns voor BNN maakt waarin hij recente gebeurtenissen behandelt. ‘Mijn grappen hebben altijd iets te maken met actualiteit. Ik probeer met een ander perspectief naar gebeurtenissen te kijken, op een vaak beschouwende en relativerende manier. De studie geschiedenis die ik na de theateracademie deels heb gedaan, heeft daar ontzettend bij geholpen. Dankzij deze opleiding aan de Universiteit van Amsterdam kan ik veel beter alles relativeren, want alle historici doen dit. Ik ben ook niet van heel stellige meningen en de keiharde grappen. Meestal vergroot ik de realiteit een beetje en maak die absurder, zonder te absurdistisch te worden. In mijn shows komen geen marsmannetjes en kabouters aan bod.’ Komieken die hun voorstellingen harder aanpakken, zijn volgens Derks niet per se slecht. ‘Theo Maassen vind ik bijvoorbeeld fantastisch, maar het is niet mijn vorm. Hij maakt op een andere manier theater dan ik.’
Om inspiratie op te doen, houdt Derks nauwgezet dagbladen, televisie en internet in de gaten. ‘Je voelt meteen of iets materiaal is. Het is een instinct en door heel veel jaren oefenen kan ik nu als ik de krant lees direct vinden wat ik kan gebruiken. Toen ik bijvoorbeeld hoorde dat er een protocol zou komen voor aangespoelde walvissen, wist ik gelijk dat dit deel uit zou gaan maken van mijn show.’
Uitstapjes
Het komt niet als een verrassing dat Derks aangeeft zich in de toekomst voornamelijk met het theater bezig te willen houden, omdat dat altijd al zijn droom was. Toch wil hij zich niet volledig vastleggen. ‘De mix van toneel en af en toe een uitstapje naar een ander medium is heel fijn. Improvisatie op televisie vind ik bijvoorbeeld leuk, maar komische programma’s blijven altijd maar een paar seizoenen bestaan. Tussen al dit soort wisselende bezigheden bieden de columns op de radio een lekkere houvast. Deze dwingen me elke week het nieuws te volgen en daar grappen over te verzinnen, die in mijn voorstellingen weer voorbij komen.’
Van alle uitstapjes naar andere media is de kers op de taart misschien wel Derks’ aankomende debuut op het witte doek. De cabaretier laat weten dat hij een kleine rol heeft in een nieuwe actie-thriller van Dick Maas, opgenomen in Amsterdam. ‘De kans om dit te doen kwam toevallig voorbij en omdat het weer een totaal andere manier van werken is, dacht ik: “Waarom niet?”’ Of hij dit soort avonturen vaker wil ondernemen, weet Derks nog niet. ‘Ik ben geen acteur, zo voel ik me ook helemaal niet. Niet voor niets hebben ze voor mij een rol uitgekozen die dicht bij mezelf ligt.’ De cabaretier benadrukt dat hij niet te ver wil afwijken van zijn eigen vak. ‘Een filmrol is leuk, zolang ik niet heel anders hoef te zijn dan ik op het podium ben. Daarom wil ik dat in mijn carrière de nadruk blijft liggen op theater.’
Ondanks de vele uitstapjes, laat Derks stellig weten dat Nijmegen zijn thuisbasis is. ‘Ik hoef niet in een stad als Amsterdam te wonen, want ik toer met mijn shows toch het hele land door. Hier heb ik een een plek waar ik me op mijn gemak voel, waar ik alles ken.’ De cabaretier vertelt dat veel mensen niet begrijpen waarom hij in Nijmegen vertoeft. ‘Eerst wist ik niet goed wat ik moest zeggen. Nu laat ik in mijn voorstellingen een kaart van Nederland zien waarop de zeespiegel een aantal meter is gestegen en mijn stad precies aan zee ligt. In Nijmegen zitten we dus wel safe’, zegt Derks glimlachend. Hij vervolgt: ‘Wanneer je iets humoristisch brengt, is daar heel moeilijk iets tegen in te brengen.’