Op 14 en 15 oktober is de Lindenberg het toneel voor een bijzonder project: No Refugee, een rockmusical over en door vluchtelingen. ANS sprak met componist Lars Ratering en hoofdrolspeler Adel Saflou over dit indrukwekkende toneelstuk. ‘Ik herken veel in de voorstelling: oorlog, exodus, gescheiden zijn van je thuis, de mentale worsteling die je alle kanten op slingert.’
Tekst: Jean Querelle en Vincent Veerbeek
Foto’s: Jean Querelle en Mahmoud Ataya
Ver weg van alle ellende die dagelijks op het nieuws is over vluchtelingen en aanslagen, genieten Lars Ratering en zijn vriendin Nicole Honneff begin 2016 van een wandeling door de Nijmeegse natuur. Normaal gesproken is het tweetal alleen als ze door de bossen lopen, maar nu zien ze een grote stroom mensen naar de stad sloffen. Ze komen uit de richting van kamp Heumensoord, dat in 2015 tijdelijk werd ingericht als vluchtelingenkamp. Wat het stel die dag zag maakte diepe indruk. ‘We zagen al die mensen en al die hekken, het gaf ons een vreemd gevoel want het deed ons bijna denken aan foto’s van een concentratiekamp’, blikt Ratering terug. Het koppel wilde graag iets doen met de vluchtelingen om ze te door deze moeilijke omstandigheden heen te helpen. Vanaf dat moment vormden Ratering en Honneff allerlei wilde plannen. ‘Het begon allemaal als een klein idee’, lacht Ratering. ‘Maar ondertussen is dit project uitgegroeid tot een productie waar zeventig man aan meedoen.’ Onder andere een popkoor, vier strijkers en een rockband werken mee aan No Refugee, maar er zijn ook vijftien vluchtelingen op diverse manieren bij het project betrokken. Honneff heeft alle teksten geschreven en het stuk geregisseerd, Ratering schreef alle muziek.
Podium als opstapje
Van een tentje in een vluchtelingenkamp naar een rockmusical. Voor de meesten zal het niet als een logische stap klinken, maar Ratering denkt daar anders over. Hij ziet een musical juist als een goede manier om te integreren: ‘Als je samen muziek maakt, leer je elkaar gauw beter kennen. Daarnaast zijn mijn vriendin en ik grote fans van rockmusicals. Dat is een beetje de verbindende factor tussen de muziek en de vluchtelingen. Volgens mij waren we zelfs Jesus Christ Superstar aan het zingen toen we langs Heumensoord liepen.’ Ratering speelde in het verleden bij verschillende rockbands en Honneff regisseerde ook al enkele toneelstukken. Het stel had genoeg tijd en ruimte om aan het project te werken en al snel stonden de eerste twee liedjes op papier. Het project focust zich vooral op de vraag: ‘Who are you?’, een frase die volgens de bedenkers twee kanten opwerkt. Wie zijn deze migranten, maar evengoed: wie zijn wij als Nederlanders voor de vluchtelingen?
Van de vijftien vluchtelingen die meehelpen, komen de meeste uit Syrië. Alleen Zebo komt uit Tadzjikistan, waar ze een operaster was. ‘Dat was wel een verassing, we kenden haar helemaal niet. Het bleek dat zij daar in alle grote theaters voor honderden mensen per avond heeft gezongen. Nu is het haar droom om hier in Nederland door te breken’, vertelt Ratering. Hij denkt dat No Refugee voor meerdere van de vluchtelingen een opstapje kan zijn voor een carrière in Nederland. Niet alle vluchtelingen hebben overigens meegewerkt op muzikaal gebied, sommigen zijn ook betrokken bij bijvoorbeeld het maken van de trailer of de persfoto’s. ‘We proberen elke keer te kijken waar mensen nodig zijn en wat ze zelf graag willen leren’, legt Ratering uit.
Geen eenzijdig verhaal
‘Met dit project hebben we vluchtelingen uit hun kamers getrokken’, vervolgt de componist. ‘Veel van de vluchtelingen hebben inmiddels wel een eigen appartement, bijvoorbeeld in Nijmegen, Utrecht of Deventer. Toch hebben ze naast hun verplichte taallessen eigenlijk niet zo veel om handen.’ Vluchtelingen mogen namelijk niet direct werken als ze hier in Nederland aankomen. Daarbij komt dat een vluchteling zich al snel eenzaam voelt in een vreemd land waar hij de taal nauwelijks spreekt. ‘Een zangeres vertelde mij laatst dat de repetitie het enige uitje is dat ze heeft in de week.’
Hoewel de vluchtelingen dus zeer betrokken zijn bij de musical, wordt niet alleen hun kant van het verhaal verteld. ‘Het is geen links gebeuren met als enige boodschap dat het fijn is dat ze er zijn’, legt Ratering uit. Een van de nummers, We’re not ready, gaat juist over de weerstand die veel Nederlanders voelen tegen de grote toestroom van vluchtelingen. Om een genuanceerder beeld neer te zetten heeft Ratering ook nummers als No refugee, it could be you, it could be me geschreven. ‘Als er hier in Nederland oorlog zou uitbreken, kun je ook ineens vluchteling zijn’, benadrukt hij. ‘Op deze manier proberen we een zo neutraal mogelijk beeld neer te zetten van hoe het eigenlijk is.’ Ratering schuwt de controverse echter niet. ‘Mensen moeten begrijpen waar ze naar zitten te kijken. We willen natuurlijk niemand choqueren, maar we willen wel dat de voorstelling het publiek raakt.’
Herkenbare hoofdrol
Sommige vluchtelingen reageerden heftig op de negatievere nummers en begrepen niet zo goed waarom Ratering zulke liedjes zou toevoegen. Saflou, de leadzanger van het stuk, ziet echter het belang ervan in dat beide kanten van de discussie worden belicht. ‘Het is een verhaal, daar kun je niet één mening in stoppen. Het wordt juist beter wanneer je meerdere kanten belicht’, legt de in Aleppo geboren Syriër uit. ‘Ik begrijp dat mensen misschien het gevoel hebben niet klaar te zijn om zoveel vluchtelingen te ontvangen, maar er zijn veel mensen die het waard zijn om voor klaar te staan.’ Bovendien is het vooral een menselijk liefdesverhaal over oorlogsvluchtelingen die hun thuis missen. ‘Het gaat niet over akelige of rare types, maar over twee gewone mensen die verliefd worden en een innerlijke strijd doormaken.’
In de voorstelling zitten veel elementen die voor Saflou herkenbaar zijn. ‘Oorlog, exodus, gescheiden zijn van je thuis, de mentale worsteling die je alle kanten op slingert’, somt hij op. Toch probeert de Syriër zich daarvan te distantiëren, anders wordt het heel moeilijk acteren. ‘Dit is kunst, ik kan uitdrukking geven aan mijn ervaringen.’ De sociale interactie achter de schermen is daarbij cruciaal volgens de zanger. ‘Je leert aardige en oprechte mensen kennen.’ Dat is iets wat hij in het asielzoekerscentrum in Deventer waar hij destijds zat nogal miste. ‘Bij deze mensen heb ik het gevoel dat ik mezelf kan zijn. Als ik een slechte dag heb zijn ze er voor me’, vertelt hij. ‘Er was een tijd dat ik zo getraumatiseerd was dat ik niets kon en als het ware helemaal bevroor. Het is goed om daar afstand van te nemen en dit project helpt daarbij.’
‘Het gaat vooral over twee gewone mensen die verliefd worden en een innerlijke strijd doormaken.’
Connecties leggen
Het project heeft dus grote meerwaarde voor het begrip rondom vluchtelingen. Daarbij is het belangrijkste doel dat Ratering voor ogen heeft niet om mensen de les te lezen, maar vooral om ze met elkaar in contact te brengen. ‘Ik stel me voor dat er mensen de zaal binnenlopen die nog nooit een vluchteling hebben ontmoet en naast een stel vluchtelingen van dezelfde leeftijd plaatsnemen,’ schetst Ratering glunderend. Hij hoopt ook dat mensen na afloop met elkaar in gesprek gaan en dat “nieuwkomers” en autochtonen zo meer inzicht in elkaars leven krijgen.
Wat Ratering betreft zal dit overigens niet het einde van het project zijn. ‘We hebben hier veel werk in gestoken, dus het zou zonde zijn om na drie shows te stoppen.’ Net zoals bij rockmusical Tommy, waarvan de nummers later werden opgevoerd tijdens tournees van The Who, zou hij zelf ook wel in een kleinere samenstelling door willen gaan. Of het allemaal gaat lukken is afwachten, maar voor nu is Ratering in elk geval trots op wat ze al neergezet hebben en hij kijkt uit naar de reacties van het publiek. ‘Ik zie vooral mensen die heel graag iets van hun leven willen maken en hard aan het werk zijn om dat bereiken.’
No Refugee is op 14 en 15 oktober te zien in de Lindenberg. Klik hier om kans te maken op kaarten.