In haar nieuwe boek ‘Het monogame drama’ beschrijft Simone van Saarloos de nadelen van monogamie en noemt polyamorie als alternatief. ‘Waarom zou je je leven met maar één persoon moeten delen?’
Tekst: Noor de Kort
Foto’s: Emma Kustermans
Dit artikel verscheen eerder in het derde nummer van ANS
‘De realiteit is een plak deeg en het koekvormpje bepaalt hoe je daar naar kijkt en wat je eruit haalt. Je kunt het vies vinden, maar ik probeer als het ware steeds een ander koekvormpje uit.’ Simone van Saarloos houdt van verandering en een polyamoreus bestaan is voor haar daarom een uitkomst. ‘Natuurlijk zijn er een heleboel dingen die vaststaan, maar die vind ik niet zo interessant.’
Van Saarloos studeerde Filosofie en Literatuurwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en schreef daarna voor uiteenlopende media als de Volkskrant en Vrij Nederland. Daarnaast was ze vaste columnist voor nrc.next. Dit najaar verscheen haar boek Het monogame drama, waarin ze zich afzet tegen het ideaalbeeld van de monogamie en pleit voor polyamorie. 
Van Saarloos rouleert graag tussen de cafés waar ze schrijft en vandaag is de keuze gevallen op café De Tuin in het hart van de Jordaan. Ze kan niet goed stil zitten, maar nadat de schrijver zich eenmaal heeft genesteld in een hoekje van de bank, vertelt ze over de voordelen van polyamorie ten opzichte van monogamie.
Lichaam voorop
‘Als ik ’s avonds door de Jordaan loop en bij huizen naar binnen kijk, verbaas ik me erover dat iedereen met een gezin in een huis woont’, vertelt Van Saarloos. ‘Waarom moet je met één persoon samenwonen en allerlei dingen doen om te bewijzen dat je die ander genoeg liefhebt? Misschien vindt iemand wel veel meer liefde als hij niet zou hoeven samenwonen.’ Haar interesse voor relaties komt voort uit een belangstelling voor lichamelijkheid. ‘Voor mij was het fysieke altijd al bepalender dan bijvoorbeeld emoties. Als kind was ik heel sportief, dus ik was altijd al op een natuurlijke manier bezig met het lichaam. Het lichaam staat daarnaast altijd in verhouding tot andere mensen. Op jonge leeftijd zijn er duidelijke verschillen: je bent langer dan je klasgenoten, of krijgt eerder borsten. Ook in de sport zijn er heldere maatstaven: je kunt topscorer zijn of juist de langzaamste van het team. Iedereen is anders.
‘Een groot deel van hoe wij als lichamen in de wereld aanwezig zijn, is seksueel.’
De lichamelijkheid is volgens Van Saarloos ook op een filosofische manier te bekijken: ‘Je bent in eerste instantie in de wereld geworpen als lichaam, want je kunt als baby nog niet op mensen reageren. Pas later komt het geestelijke erbij en kun je echt nadenken.’ Van Saarloos benadrukt dat die lichamelijkheid nauw samenhangt met seksualiteit. ‘Een heel groot deel van hoe wij als lichamen in de wereld aanwezig zijn, is seksueel. Dat kan ook impliciet zijn.’ Een tijd lang was Van Saarloos slechts geïnteresseerd in het bestuderen van seksualiteit, totdat ze tot de conclusie kwam dat het isoleren van dit onderwerp niet mogelijk is. ‘Toen ontstond vanzelfsprekend de interesse in relaties.’
Belang van een tandenborstel
Het afzetten tegen monogamie in Het monogame drama komt voort uit een frustratie over de maatschappij, legt van Saarloos uit. ‘Als je partner overlijdt, heb je bepaalde rechten. Als het een goede vriendin betreft, heb je deze rechten niet. Ik vind dat scheef. De manier waarop zaken in de maatschappij zijn geregeld, stamt uit een christelijke push richting de echtelijke verbintenis. Die echtelijke verbintenis werkt helemaal niet, want een op de drie gaat tegenwoordig uit elkaar. Dan hebben we het alleen nog over huwelijken.’ Dit betekent volgens Van Saarloos niet dat de liefde niet bestaat, maar dat de vorm waarin we deze zien niet werkt. 
‘Eros is de drijvende kracht die je ertoe aanzet om iets buiten jezelf te leren kennen en deze kan niet bevredigd raken. De monogame relatie is er echter op gericht om maar één persoon te leren kennen.’
Van Saarloos vindt dat de liefde in een monogame relatie een afgesproken vorm is. ‘In mijn boek haal ik de psycholoog Sternberg aan, die zegt dat er bepaalde fases in een relatie zijn. Op een gegeven moment kun je iemands toewijding afleiden uit het feit dat hij zijn tandenborstel bij de ander achterlaat. De meeste mensen zullen het er ook mee eens zijn dat er sprake is van echte liefde als je drie keer per week bij iemand slaapt, maar het zijn slechts vormen.’ Van Saarloos ziet menselijke interactie als een spel en vindt het benadrukken van de vorm hierbij belangrijk. ‘Het spel van monogamie is echter zo vanzelfsprekend geworden dat je de spelregels niet meer kunt bevragen. Als je dit wel doet, zeggen mensen: “Dat voelt gewoon zo.”’
Spannend spel
Bij polyamorie ga je verbintenissen aan met verschillende personen. Hierbij gaat het om liefde, in tegenstelling tot bij de meer op seks gerichte polygamie. Polyamorie is volgens Van Saarloos een geschiktere spelvorm voor liefde dan monogamie, omdat de spelregels hierbij meer op de voorgrond komen. ‘Wat ik belangrijk vind, is het opheffen van de hiërarchische trap die in de monogamie voorkomt’, vertelt ze. Hiermee doelt ze op het idee dat een relatie ‘beter’ wordt als bepaalde zaken, zoals een eerste keer samen op vakantie, zijn afgevinkt. ‘Daarnaast geloof ik dat mensen altijd zoekende zijn naar iets nieuws. In die zin is het boek ook een pleidooi voor de veelkleurigheid van intimiteit, zodat je iets aan durft te gaan waarvan je echt niet weet wat het is. Voor mij is die vorm polyamorie, omdat ik het interessant vind om met verschillende mensen verhoudingen te hebben. Het wisselen van geliefden herinnert me er steeds aan dat iedereen zó anders is.’
‘Echtelijke verbintens werkt helemaal niet. Een op de drie mensen gaat uit elkaar.’
Van Saarloos geeft toe dat de overschakeling van een samenleving met monogame relaties naar een met polyamoreuze relaties groot is: ‘Mark Fisher zegt over het kapitalisme: “Het is makkelijker om het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme.” Zo is het ook met monogamie: het is op maatschappelijk niveau haast makkelijker om het einde van liefde voor te stellen dan het einde van monogamie. Een volledig polyamoreuze samenleving is daarom misschien een moeilijk te bereiken ideaal, maar de vraag is hoe perfect monogamie is.’
A of B?
Bij polyamorie denkt iedereen al snel dat jaloezie op de loer ligt. Van Saarloos zegt hier ook wel eens last van te hebben, maar ziet dit niet als een probleem: ‘Bij monogamie ben je bereid veel op te geven om bij die ander te zijn. Deze opofferingen nemen we op de koop toe. Bij een polyamoreuze relatie ben je ook bereid om door jaloezie heen te gaan. Ik denk daarnaast dat die jaloezie veel minder wordt als we het vergelijken van geliefden vermijden. Jij en ik kunnen allebei dezelfde persoon liefhebben, maar wij hebben een andere liefde en intimiteit met diegene.’
‘Ik vind het interessant om verhoudingen met verschillende mensen te hebben.’
Ze vervolgt dat dit vermijden van vergelijken een kwestie van oefening is: ‘Stel, je hebt meerdere geliefden en geliefde A met wie je die dag hebt afgesproken, is fucking chagrijnig. Dan kun je denken: “Ik had ook met geliefde B kunnen afspreken”, maar daar moet je heel erg voor uitkijken. Je wordt dan geconfronteerd met je wens om te worden bevredigd. De uitdaging is dan dat je ervoor gaat staan dat je vanavond met geliefde A bent, ondanks dat je misschien een leukere avond had kunnen hebben.’
Hot or not
Terwijl Van Saarloos weer eens een andere houding aanneemt en haar benen optrekt, vervolgt ze: ‘Vergelijken leidt al heel snel tot een standaard.’ Ze ziet dit terug bij een vriend van haar in de polygame homoscene van Berlijn. ‘Hij ligt met allerlei mannen in bed, maar elke piemel is gewoon hetzelfde, omdat er een totale standaard is gecreëerd van gespierde lichamen, veel geld en gladheid wat scheren betreft. Omdat die standaarden zo duidelijk zijn, kun je uitblinken of falen. Dit hiërarchisch denken staat elke vorm van intimiteit in de weg.’
Ook Tinder zou volgens haar tot vergelijking kunnen leiden: ‘Je bent hot or not, maar welke standaard van hot wordt eigenlijk gehanteerd?’ Van Saarloos is niet tegen het gebruik van deze app: ‘Ik ben er juist voor, als je je eigen gedrag maar onder de loep neemt. Op Tinder probeer ik heel fluïde in mijn smaak te zijn, dus ik like alle soorten mensen. Op deze manier probeer ik te breken met categorisering. Ik denk dat dit nodig is, omdat je dan blootlegt welke normen er zijn. Sommige mensen beweren dat ze niet op kleur of geslacht letten, maar dat is gewoon bullshit. Onze hele samenleving is namelijk gecategoriseerd: man of vrouw is het eerste wat je invult na je naam.’
Uitventen
Of ze polyamoreus blijft tot haar dood kan Van Saarloos niet zeggen. ‘Ik probeer geen doel te stellen. Ik vind het wel echt onzin als mensen tegen me zeggen: “Ach, schat, wacht maar tot je oud bent.” Een bewijs dat polyamorie niets met mijn leeftijd te maken heeft, is dat sommige geliefden van mij ouder zijn. Zij hebben lang een monogame relatie gehad en zijn blij met hoe het nu is.’ Toch sluit van Saarloos een monogame relatie niet uit. ‘Als ik straks een groot monogaam verlangen heb met iemand, ga ik dat ook uitventen.’ Een bedenkelijke stilte volgt, waarna ze toevoegt: ‘Ik zou dan wel proberen de gedachtes die zo diep in mijn lichaam zijn geworteld, te implementeren in de monogamie.’