Om onder tijdsdruk van tentamens uit te komen, slikken studenten wel eens een pilletje Ritalin of een ‘supervitaminepil’. Meestal hebben ze geen idee of dit wel een goed plan is. ANS focuste zich op stimulerende middelen voor het studeren en vond zowel pluspunten als keerzijden.
Tekst: Auke van der Veen
Illustraties: Carmen Groenefelt
Dit artikel verscheen eerder in het vijfde nummer van ANS
Tweedejaarsstudent Pablo gebruikt al een jaar lang Ritalin. Soms slikt hij een pilletje wanneer hij op een feestje te diep in het glaasje heeft gekeken, om weer helder in zijn hoofd te worden en de dreigende kater te temmen. Meestal neemt hij echter een ‘Rita’tje’ tijdens de tentamenperiode. ‘Ik ben dan drie uur lang ontzettend gefocust en gemotiveerd om te studeren. Misschien is het ook wel een placebo-effect, maar ik word dan echt euforisch en heb dan gewoon zin om te studeren.’ Zesdejaarsstudent Daan gebruikt al langer Ritalin om beter te kunnen studeren en is ook zeer te spreken over het medicijn. Af en toe gaat hij ‘strijden’ tijdens een van zijn UB-sessies. ‘Om de race tegen de klok te winnen, neem ik soms meerdere Rita’s en verschans me een hele dag in de bieb om teksten door te spitten.’
Het stimulerende middel, dat soms liefkozend ‘tante Riet’ wordt genoemd, is echter helemaal niet bedoeld voor de gezonde Pablo en Daan. Het middel mag alleen op voorschrift worden gebruikt door mensen met ADD en ADHD. Met een pilletje Ritalin achter de kiezen lukt het hen zich zonder telkens te worden afgeleid effectief op taken te richten. Hoe werkt een middel als Ritalin? Zitten er gevaren aan vast, zijn er gezondere alternatieven en is dit niet gewoon doping? ANS kreeg bijles van tante Riet.
Ritaleren
Hoewel Ritalin volgens Pablo goed werkt bij het opnemen van informatie, kan een student het middel beter niet slikken voor het schrijven van een paper. ‘Rita heeft het grootste effect wanneer je probeert collegestof te onthouden, vooral wanneer deze saai is. Je moet daarbij denken aan lange, moeilijk door te komen teksten. Ga geen essay schrijven, want dan ben je vaak te gefocust en blijf je te veel stilstaan bij details.’ Als enige nadeel noemt Pablo dat hij naderhand soms wat moe is en dat hij tijdens de ‘trip’ vergeet genoeg te eten.
Verslaving zou volgens Daan een ander nadeel kunnen zijn, maar hij denkt niet dat die net zo erg is als bij alcohol of drugs. Om deze reden vindt hij dat Ritalin af en toe best kan worden gebruikt om een tentamen voor te bereiden. Dit past volgens hem bovendien prima bij onze tijd. ‘Tegenwoordig is er zo veel afleiding: sociale media, werk, studie en andere extracurriculaire activiteiten. Dan maak je al snel de keuze andere dingen te doen dan studeren. Ritalin komt als geroepen wanneer je daadwerkelijk wat moet gaan doen voor je studie.’
‘Door Ritalin te gebruiken, kunnen mensen zich beter focussen op één taak.’
De beide heren hebben geen ADD of ADHD, maar krijgen hun Ritalin wel via via van iemand met een dergelijke stoornis. Volgens Daan is er een echte handel in. ‘Meestal leg je tussen de een en twee euro neer voor een pilletje. Ik ga er niet te veel over uitwijden, maar op de universiteit is er zeker een circuit. Ik heb voor het begin van een tentamen wel eens iemand horen vragen: “Hé, heb je nog een Rita’tje voor me?” Ik denk dat ongeveer 10 procent van de studenten op de Radboud Universiteit regelmatig Ritalin gebruikt zonder ADHD of ADD te hebben.’
Next level
Marieke van der Schaaf deed voor haar promotie aan de Radboud Universiteit onderzoek naar het effect van Ritalin op de werkgeheugencapaciteit, het vermogen van de hersenen om tijdelijke taakrelevante informatie op te slaan. Ze legt uit hoe Ritalin precies werkt in het brein: ‘Ritalin remt de heropname van dopamine in je brein, waardoor de totale hoeveelheid van deze neurotransmittor stijgt. In een van onze onderzoeken vonden we bijvoorbeeld dat een verhoogd dopamineniveau verschillende effecten had op het werkgeheugen. Een groep gezonde studenten kreeg na inname van Ritalin informatie te zien die ze moest onthouden. Vervolgens kregen de studenten nieuwe informatie te zien die ze ofwel moesten negeren of juist onthouden, in plaats van de oude informatie. Ritalin verbeterde het negeren van nieuwe informatie, maar verslechterde tegelijkertijd het “updaten” van nieuwe informatie.’ Hoe hoger het dopamineniveau is, des te hoger vervolgens de werkgeheugencapaciteit wordt. Door een verhoging van deze capaciteit kunnen mensen zich beter concentreren en ergens langer de aandacht bij houden.’
Van der Schaaf vindt Ritalin voor het studeren echter om die reden niet ideaal. Een optimaal dopamineniveau moet namelijk worden bereikt om effectief te presteren en dat niveau verschilt per denktaak. Daarnaast is het standaard dopamineniveau bij elk individu anders, waardoor het lastig in te schatten is wanneer het precies goed is. Als je over het punt heen gaat waarbij er te veel of te weinig dopamine in je hersenen is, word je slechter in een bepaalde taak. ‘Door Ritalin te gebruiken, kunnen mensen zich beter focussen op één taak. Wanneer je echter out-of-the-box wilt denken, zoals bij het schrijven van een essay of creatieve processen, moet je juist niet te gefocust zijn en dus niet een te hoog dopamineniveau hebben.’
No brainer?
Volgens Raoul Koning, projectmedewerker van het Trimbos-instituut voor onder andere verslavingszorg, is het niet verstandig voor studenten om een Ritalinnetje te pakken. ‘Je staat als gezond persoon niet onder medisch toezicht en Ritalin beïnvloedt je hart- en vaatsysteem. Sommige mensen hebben een onderliggend probleem waarvan ze niet op de hoogte zijn. Door Ritalin te slikken kan een hart- of vaatsysteem zodanig extra worden belast dat er gevaarlijke situaties kunnen ontstaan, zoals hartkloppingen gevolgd door een hartaanval.’ Koning noemt ook verslaving als aandachtspunt. ‘Sommige studenten denken snel: “Dit werkt wel erg fijn. Ik wil die Ritalin ook voor mijn komende tentamen gebruiken.” Pas op voor deze geestelijke verslaving.’
Leon Kenemans, psychofarmacoloog en hoogleraar psychologie aan de Universiteit Utrecht, geeft aan dat het effect van Ritalin bij gezonde mensen nog niet in de praktijk is onderzocht. ‘Onder labaratoriumcondities is vastgesteld dat Ritalin de cognitieve prestaties van gezonde mensen verbetert, maar wat dat in de pratijk van het studeren betekent en of er een probleem onder studenten bestaat, is nog nooit met veldonderzoek vastgesteld.’ Het Trimbos-instituut heeft bijvoorbeeld nog niet in kaart kunnen brengen of studenten kampen met problemen omtrent Ritalin. Koning heeft, ondanks het gebrek aan cijfers, wel een onderbouwd idee. ‘Ik heb het idee dat het gebruik van dit soort stimulerende middelen voor het studeren is toegenomen. Dat baseer ik op gesprekken met studenten en andere medewerkers van mijn instituut. De oorzaak van dit toegenomen gebruik is al helemaal niet onderzocht, maar het kan te maken hebben met een verhoogde studielast of de grotere verkrijgbaarheid.’
De meningen over de mogelijke gevaren van Ritalin zijn echter verdeeld. Volgens Kenemans vallen deze namelijk wel mee. ‘Ritalin zie ik als relatief onschuldig, omdat de range van hoeveelheden die je ervan kunt gebruiken zonder systematische bijwerkingen te krijgen behoorlijk groot is.’ Hij stelt ook dat de kans op verslaving laag is.
‘Na een uur is Study Buddy ingewerkt en zijn je cognitieve prestaties vier tot vijf uur verhoogd.’
‘Ritalin is een pilletje dat eerst door de maag moet om in het bloed te komen. Pas wanneer je het gaat snuiven of roken, kom je in de gevarenzone. Een simpele vuistregel is dat een middel dat langzaam van het bloed in de hersenen komt, het beloningscircuit in het brein nauwelijks stimuleert, waardoor afhankelijkheid minder waarschijnlijk is.’
Een ludiek alternatief
Aan Ritalin kleven een aantal nadelen: geestelijke verslaving ligt op de loer en mensen met een zwak hart- en vaatsysteem moeten oppassen. Wanneer je toch snakt naar stimulatie voor betere studieprestaties, zal je in de apotheek geen wondermiddel vinden. Tegenwoordig komen wel steeds vaker legale alternatieven op de markt. Een voorbeeld hiervan is Study Buddy. Oud-student psychologie Wimme Klaver ontwikkelde samen met een huisgenoot deze ‘supervitaminepil’. Zij werden geïnspireerd door de film Limitless, waarin een man dankzij een pil 100 procent van zijn hersencapaciteit kan benutten. Deze pil is echter uiterst schadelijk. Klaver wilde juist de hersenen boosten met onschuldige voedingssupplementen in plaats van met een medicijn. ‘Study Buddy bestaat uit natuurlijke, legale stoffen die je zelf online kan bestellen. Wij hebben deze mix tussen bronnen voor neurotransmittors en vitaminen zo samengesteld, dat je geheugen tijdelijk wordt verbeterd, je focus wordt verhoogd en je in de ‘flow’ van het studeren komt. Na een uur is Study Buddy ingewerkt en zijn je cognitieve prestaties vier tot vijf uur lang verhoogd.’ Net als bij Ritalin is het met dit middel achter de kiezen lastiger te multitasken dan te focusen op een ding.
Klaver denkt dat Study Buddy een onschadelijk middel is. Alleen als je de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid ver overschrijdt, zou je na ongeveer acht capsules last
kunnen krijgen van vermoeidheid of misselijkheid. Kenemans gaat hier nog iets dieper op in en beargumenteert dat Study Buddy in theorie best gevaarlijk kan zijn. ‘Hierin zitten stoffen die in de hersenen kunnen worden omgezet in de neurotransmittor acetylcholine. In Study Buddy is de concentratie van deze stoffen relatief laag. Puur theoretisch gezien kan bij een te hoge dosering je hartslag omlaag gaan, veel speeksel worden geproduceerd, ongewild plassen optreden en wordt de ademhalingsspier mogelijk aangetast.’
Plasje plegen na het tentamen?
Ritalin en Study Buddy zijn stimulerende middelen die op bepaalde vlakken de studieprestaties verbeteren. Grote gevaren liggen alleen op de loer bij hoge doseri- gen, maar Kenemans vergelijkt Ritalin niet voor niets met een middel dat veel mensen een gevaar voor de sport vinden: doping. ‘Het aspect van eerlijkheid speelt dan de belangrijkste rol, omdat de gestimuleerde student dankzij Ritalin een stapje voor ligt op zijn medestudent.’
‘Doping richt zich specifiek op het presteren van het lichaam, terwijl Ritalin een enhancer is van mentale capaciteiten.’
Pieter Lemmens, filosoof van de Natuurwetenschappen en verbonden aan de RU, is het eens met Kenemans, maar nuanceert hun gedeelde standpunt. ‘In onderwijssituaties is Ritalin nog niet verboden. Dat zou in de toekomst natuurlijk nog kunnen gebeuren, waarna het als doping kan worden gezien. Dan moeten er wel eerst excessen plaatsvinden die bewijzen dat er een oneerlijke competitie aan de gang is. Eerst moet bijvoorbeeld een domme student cum laude afstuderen.’ De scheidslijn tussen doping en Ritalin lijkt nu volledig willekeurig, maar Lemmens geeft aan dat er wel degelijk een onderscheid bestaat. ‘Het verschil is dat doping zich specifiek richt op het presteren van het lichaam, terwijl Ritalin een enhancer is van iemands mentale capaciteiten.’
Doping of niet, Lemmens voorspelt dat cognitief stimulerende middelen steeds meer geaccepteerd zullen worden in de maatschappij. ‘We tweaken, oftewel optimaliseren, ons brein steeds meer. Dit komt doordat we steeds meer inzicht krijgen in de werking van onze hersenen. Ook zullen steeds meer middelen zoals Study Buddy op de markt komen en zal een groeiend aantal mensen die gebruiken om bijvoorbeeld beter te kunnen studeren.’ Het ziet er naar uit dat we in de toekomst onze cognitieve prestaties steeds vaker kunnen boosten. Misschien zien we studenten als Pablo en Daan over 25 jaar wel als dappere pioniers.
Op verzoek zijn de namen van Pablo en Daan gefingeerd en worden hun studies niet vermeld.