Nijmegen heeft een geschiedenis die minstens twee millennia teruggaat. In de Nijmeegse binnenstad zijn verschillende bouwwerken en plekken te vinden die verwijzen naar deze rijke geschiedenis. Van Romeinse frontstad tot platgegooid in de Tweede Wereldoorlog, alles komt voorbij in ‘de oudste stad van Nederland’. Deze keer: de Godenpijler.
Tekst: Tom Plaum
Een grote, grijze vlakte strekt zich uit voor museum Het Valkhof in de Nijmeegse binnenstad. Op een gemiddelde herfstdag is het plein maar een saaie bedoening. Toch bevindt zich hier een belangrijk stukje Nijmeegse geschiedenis in de vorm van de grote diagonale pijler op de vlakte.
Het kunstwerk heet Noviomagus; vernoemd naar de oude Latijnse naam van Nijmegen. Deze granieten pilaar werd in 2005 groots onthuld door toenmalig premier Balkenende en de toenmalige burgemeester van Nijmegen Ter Horst – niet de minste hoogwaardigheidsbekleders. Zij kwamen tijdens de onthulling aan in een heuse strijdwagen, onder begeleiding van Romeinse soldaten. 
Maar waarom moest de premier van Nederland op komen draven om een saaie en lelijke zuil te onthullen die niet eens recht in de grond staat? De reden hierachter is het voetstuk van Noviomagus, dat namelijk een bronzen afgietsel is van de Godenpijler van Tiberius.
De entourage van Tiberius
De restanten van de Godenpijler, die vroeger een zuil is geweest, komen uit 17 na Christus. Bij opgravingen op het Kelfkensbos in 1980 werden ze ontdekt. Deze pilaar laat zien dat Nijmegen al zeer vroeg in de Christelijke jaartelling een plek van betekenis was voor de Romeinen. Later werd de plek waar onze stad ligt militair gezien interessant, toen de veroveraars uit Rome op de stuwwal een legerkamp bouwde ter verdediging van de grenzen van het Romeinse Rijk.
‘Deze goddelijke entourage moest laten zien dat Tiberius de goden achter zich had staan.‘
De restanten van de Godenpijler bestaan uit twee stukken, waarop reliëfs zijn aangebracht. De middelste reliëfs zijn in zijn geheel bewaard gebleven, van de bovenste en onderste slechts gedeeltes. Op de goed bewaarde reliëfs is onder meer Tiberius, toenmalig keizer van het Romeinse Rijk, afgebeeld. Hij brengt een offer aan de goden door wijn te gieten op een altaar. Dat het om Tiberius gaat, kan je zien op de offertafel, waarop Tibr Sar staat. Het is een afkorting van Tiberius Caesar, Latijn voor ‘keizer Tiberius’. Naast de Romeinse vorst staat Victoria, de godin van de overwinning. Zij houdt een lauwerkrans boven zijn hoofd. Op de andere kanten van de Godenpijler zijn de goden Apollo en Bacchus en godinnen Ceres en Diana afgebeeld. Deze goddelijke entourage moest laten zien dat Tiberius de goden achter zich had staan in zijn leiderschap over het Romeinse Rijk.
Claim op je snufferd
De precieze reden voor de bouw van de Godenpijler is niet bekend. Deze zou kunnen zijn gebouwd vanwege de troonsbestijging van Tiberius of voor het vieren van een oorlogsoverwinning op de Germanen, waar de keizer overigens nooit bij is geweest. De reden voor het neerzetten van het bouwwerk tegenwoordig wat minder belangrijk.
‘De restanten zijn gedateerd op 17 na Christus, dat schuift Nijmegen niet onder stoelen of banken.‘
Het feit dat de Godenpijler zo oud is maakt de zuil voor Nijmegen zeer interessant. De restanten zijn gedateerd op 17 na Christus en met onder andere dit gegeven claimt Nijmegen dat het de oudste van Nederland is. Dat schuift Nijmegen niet onder stoelen of banken. Als je met de auto de stad binnenrijdt, krijg je deze claim op je snufferd geduwd door middel van een groot bord langs de weg.
Historisch achterhoedegevecht
Andere steden vinden het onterecht dat Nijmegen zo te koop loopt met de aanspraak van Nederlands oudste stad. Vooral Maastricht mengt zich in het gevecht om deze historische titel, door aan te komen zetten met onder andere de vondsten van Keltische munten. Maar hebben de vlaaieneters uit het diepe zuiden ook een Godenpijler uit de grond weten te vissen? Helaas, op deze vraag kunnen ze enkel ‘nee’ antwoorden.
De restanten van de zuil zijn te zien in museum Het Valkhof, naast andere vondsten uit de Nijmeegse aarde. Heb je geen zin om je geld daaraan uit te geven, dan kan je altijd nog gratis wegdromen bij het bekijken van de scheve granieten zuil voor het museum met het bronzen afgietsel van de Godenpijler als voetstuk.
Met de historie van de Romeinse pilaar in je achterhoofd is dit kunstwerk zo saai en lelijk nog niet.