De Radboud Universiteit bestaat inmiddels al meer dan negentig jaar; van de eerste katholieke universiteit in Nederland naar de internationale ‘Radboud University’. Elke keer vertelt een redacteur van het HInT (het blad van de studievereniging van de opleiding geschiedenis aan de RU) over een ander gedeelte uit de geschiedenis van de RU in Radboud Rewind. Deze keer vertelt Darinka Thijs over de stichting van de Radboud Universiteit.
Tekst: Darinka Thijs
Foto’s: Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen
Illustratie: Tijs Sikma
De eerste studenten van de universiteit fietsten nieuwsgierig het stadscentrum tegemoet. In plaats van een grijze, verheven toren was het herkenpunt van de universiteit een grote witte villa aan het Keizer Karelplein. Ook van de naam ‘Radboud University’ was nog geen sprake. Sinds de stichting is er heel wat veranderd, maar hoe is onze universiteit eigenlijk tot stand gekomen?
Katholieke vooruitgang
In 1923 werd de droom van veel katholieken in Nederland werkelijkheid: de Roomsch Katholieke Universiteit Nijmegen was een feit. Al vanaf het einde van de achttiende eeuw wilden Nederlandse katholieken een eigen universiteit.
´Vanaf het midden van de 19e eeuw kwam bij katholieken voor het eerst het idee op van een eigen universiteit.´
De katholieken vormden ongeveer een derde van de Nederlandse bevolking en werden behandeld als tweederangs burgers. Van de Reformatie in de 16de eeuw tot de 19de eeuw mochten ze hun geloof niet in het openbaar uitoefenen. Daarnaast mochten katholieken eeuwenlang geen publieke functies hebben. Universiteitshistoricus Jan Brabers verklaart: ‘Dat soort beroepen waren voorbehouden aan protestanten. Het gevolg daarvan was dat de katholieken in het algemeen een grote achterstand hadden op allerlei gebieden. Vanaf het midden van de 19e eeuw kwam bij katholieken voor het eerst het idee op van een eigen universiteit om zoveel mogelijk katholieke jongeren te stimuleren een maatschappelijke stap te maken.’ Deze stap betekende dat ze gingen participeren in de samenleving door te gaan studeren.
De geboorte van de universiteit
In 1905 werd de Sint Radboudstichting opgericht. Het hoofddoel was het stichten van een eigen katholieke universiteit in Nederland. Uiteindelijk hebben ze er achttien jaar over gedaan. Dit kwam zowel door de maatschappelijke discussie als door gebrek aan geld. Bijzondere universiteiten kregen namelijk geen overheidssubsidie. ‘Vanwege financiële problemen koos men voor drie goedkope faculteiten: Letteren, Rechten en Theologie’, vertelt Brabers. ‘De Sint Radboudstichting was veel liever begonnen met geneeskunde, maar dat was vanwege de benodigde klinieken en laboratoria veel te duur.’ Ze begonnen goedkoop en nu kunnen ze beginnen met sparen voor de stichting van andere faculteiten.
Nijmegen: het waalhalla voor de katholieke universiteit
Nu moest de Sint Radboudstichting gaan kiezen waar de universiteit gevestigd zou worden. ‘Nijmegen kwam vrij snel in beeld, omdat de stad zichzelf kandideerde’, legt Brabers uit. De bevolking van deze groeiende stad was toen voor het grootste deel katholiek. ‘De katholieke universiteit was een soort prestige project. Anderen steden die als mogelijkheid werden gezien, waren Den Bosch, Tilburg, Maastricht, Den Haag, Amsterdam en Utrecht.’ Aan elke stad zaten nadelen en dan met name hun ongunstige ligging. Een belangrijk voordeel voor Nijmegen was de locatie.
´Met één stem verschil heeft de gemeenteraad voor de vestiging van de universiteit in Nijmegen gekozen.´
Nijmegen had een gemengde bevolking en lag heel centraal. Omdat deze gunstige ligging katholieken uit het hele land zou kunnen aanspreken, werd voor deze stad gekozen. Nijmegen had minder geld toegezegd dan bijvoorbeeld Maastricht, maar dankzij de ligging en uitgesproken ambitie van de stad werd door de Sint Radboudstichting besloten dat het de perfecte locatie was. Hierna moest de Nijmeegse gemeenteraad nog besluiten of ze de vestiging van de universiteit goedkeurden. Brabers vertelt dat dit maar net ging: ‘Met één stem verschil heeft de gemeenteraad voor de vestiging van de universiteit in Nijmegen gekozen. Dat zou nu wel anders zijn!’ De universiteit kon nu eindelijk worden gesticht.
Keizer Karel of katholiek?
Op 15 mei 1923 werd de katholieke universiteit ingehuldigd. Eerst moest er echter nog beslist worden over de naam. Oprichter Jos Schrijnen vond dat de naam moest staan voor openheid.
De studentenvereniging Carolus Magnus en het studentenblad Vox Carolina werden wel vernoemd naar Karel de Grote. Ook de wapenspreuk van de universiteit, ‘In dei nomine feliciter’, is een spreuk van Karel de Grote. ‘De naam Carolina was heel erg ingeburgerd’, legt Brabers uit. ‘Op de titelpagina’s van proefschriften uit die tijd staat gewoon Keizer Karel Universiteit. In sommige gevallen nog tot na de Tweede Wereldoorlog.’
´In de volksmond heette het gewoon de Keizer Karel Universiteit of Universitas Carolina of de Carolina.’
Er zijn dus allerlei erfenissen, waardoor Schrijnen toch nog enigszins zijn zin heeft gekregen. ‘Hij was een koppig man’, omschrijft Brabers. ‘Hij had een visitekaartje in het buitenland waarop zijn naam stond en daaronder: “Eerste rector van de Keizer Karel Universiteit.”
Hij bleef volhouden dat universiteit Keizer Karel Universiteit mocht heten.’ Zijn pleidooi was tevergeefs, de bisschoppen kozen voor een katholieke naam.College in een villa
De Rooms Katholieke Universiteit Nijmegen begon met drie gebouwen. Het hoofdgebouw stond op de plaats van de huidige ABN-AMRO-bank aan het Keizer Karelplein. Hier bevonden zich onder andere kantoren en collegezalen. De Universiteitsbibliotheek en de drie faculteiten waren in de Benedenstad te vinden. ‘De faculteitgebouwen waren een ratjetoe, een samenraapsel van gebouwen verbonden met gangen. Het was eigenlijk armoe troef, daaraan kon je zien dat er niet zoveel geld was. Het hoofdgebouw, aan het belangrijkste plein van Nijmegen, was wel een prestigieus gebouw’, licht Brabers toe. De katholieke universiteit veranderde langzaam het beeld en het aanzien van de stad Nijmegen.
Een uitgekomen droom
Op de campus zien we het katholieke verleden nog steeds terug in de aanwezigheid van beelden van Thomas van Aquino en Titus Brandsma, in de Studentenkerk en in het Katholiek Documentatie Centrum.
Na vele maatschappelijke en bestuurlijke discussies werd de universiteit uiteindelijk succesvol gesticht. Het belangrijkste doel was de emancipatie van de katholieke bevolking geweest. Daarnaast werden katholieke jongeren gestimuleerd om te gaan studeren. ‘De stichting van de universiteit werd de kroon op de katholieke emancipatie genoemd’, vertelt Brabers. De vestiging in een gunstig gelegen stad met een gemengde bevolking bevorderde de aantrekkingskracht. Bovendien zorgde het voor een nieuwe plek voor de beoefening van de wetenschap. De stichting van de universiteit vervulde verschillende verlangens. De Rooms Katholieke Universiteit Nijmegen was succesvol gesticht, maar met de komst van de Tweede Wereldoorlog ging het nog een moeilijke periode tegemoet.