Een plaats waar knappe Arische dames zich aanbieden aan ferme SS-elitesoldaten. Waar blonde kinderen met blauwe ogen worden geboren en kinderen die niet aan dit ideaalbeeld voldoen worden gesmoord. Een geschiedenis die klinkt als fictie, maar daadwerkelijk onderdeel was van het sinistere Nazi-project Lebensborn. Berchmanianum was tijdens de Tweede Wereldoorlog als enige Nederlandse locatie onderdeel van dit duistere plan.
Tekst: Joep Dorna
Foto’s: Regionaal Archief Nijmegen
Feestelijk heropende de Radboud Universiteit (RU) afgelopen oktober de deuren van Berchmanianum. Het voormalige klooster doet nu dienst als werkplaats voor de medewerkers van Radboud Services en het College van Bestuur. Voorheen was het gebouw eigendom van de Jezuïeten, een katholieke religieuze orde, die het gebruikten als studieplaats en bejaardentehuis. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw overgenomen door de Schutzstaffel met een heel ander doel: het zuivere Arische ras zo zorgvuldig mogelijk telen.
Het duistere verhaal van het gebouw aan de Houtlaan kwam aan het licht na een publicatie van dagblad Trouw. In 1942 werden de paters die er verbleven opgeschrikt door een contingent Duitsers dat het gebouw binnenstormde. ‘Das Haus ist beschlagnahmt!‘, snauwden de Duitsers tegen de verbouwereerde paters, die net aan het ontbijt waren begonnen. Bij de opdracht het gebouw te verlaten, werd zelfs medegedeeld dat zij niet de bijbel mee mochten nemen. Nadat de paters vertrokken waren, nam een Vorkommando van de SS-Lebensorganisatie uit München het gebouw over. Zij sloten het gebouw af van de buitenwereld en begonnen in het geheim met de voorbereidingen van hun megalomane plannen.
Na de bevrijding van Nijmegen konden de Jezuïeten terugkeren naar hun klooster. De kloosterlingen verwachtten soldatenvertrekken met SS-vlaggen aan te treffen, maar waren stomverbaasd over wat zij zagen. Het gebouw was namelijk omgevormd tot een Nazi-fokfabriek. In totaal was er plaats gemaakt voor zestig jonge vrouwen en honderd Arische kinderen om in alle rust op te groeien. Zo was een toiletblok vervangen door een rij van tien kleine kindertoiletpotjes. ‘Het huis dat zij Lebensborn Gelderland hadden genoemd, kon plechtig worden geopend…’, concludeerden de Jezuïeten in hun huisdagboek.
Hoewel alle voorzieningen aanwezig waren, zijn er uiteindelijk als onderdeel van het Lebensbornproject nooit kinderen geboren in Berchmanianum. ‘Ik denk dat de SS gewoon de tijd niet heeft gehad het plan uit te voeren’, verklaarde een pater tegen Trouw. ‘Nijmegen was al vroeg frontstad. In september 1944 landden bij Groesbeek de parachutisten al. Dan zet je daar toch geen zwangere vrouwen neer.’
In andere landen kwam het project wel stevig van de grond. In totaal zijn er in de twaalf Duitse Lebensbornhuizen 8.000 “raszuivere” kinderen geboren. In Noorwegen, waar het project erg aansloeg, zijn dit er zelfs zo’n 10.000. SS-leider Heinrich Himmler, de aanjager het project, vaardigde meerdere decreten uit om dergelijke aantallen te verwezenlijken. Zo kregen SS-troepen in Noorwegen het bevel om zo veel mogelijk affaires aan te gaan met de zuivere Noorse meisjes.
Hoewel het nieuwe RU-gebouw dus een duister verleden heeft, is de geschiedenis van de RU tijdens de Tweede Wereldoorlog een stuk positiever. Toen de bezetters in 1943 alle studenten een loyaliteitsverklaring aan de Nazi’s wilden laten ondertekenen, besloot de rector magnificus Bernard Hermesdorf van de Katholieke Universiteit Nijmegen deze niet aan de studenten voor te leggen. Als gevolg werd de universiteit gesloten, om pas in 1945 heropend te worden door de geallieerden.
