Universiteiten gebruiken sinds de komst van het coronavirus softwaresystemen die inbreuk kunnen doen op de privacy. ‘Dat kan niet de bedoeling zijn’, schrijft Niels Niessen, onderzoeker aan de Radboud Universiteit (RU), in een opiniestuk dat deze week in de Volkskrant verscheen. Ook op de RU moet volgens hem worden ingegrepen.
Niessen riep in de Volkskrant universiteiten op om te stoppen met het gebruiken van surveillance-software bij online tentamens. Hij betreurde onder andere ook dat universiteiten meer vertrouwen stellen in grote techbedrijven die geld verdienen aan thuissurveillance dan dat ze waarde hechten aan het gevoel van veel studenten dat proctoring grensoverschrijdend is. Ook aan de RU, waar op sommige opleidingen gebruik wordt gemaakt van Proctorio, vindt hij dat dat verleden tijd moet zijn. ‘Daar is zo veel bezwaar tegen gemaakt, zoals met die petitie van AKKUraatd en de kritische geluiden van de USR’, vertelt Niessen. ‘Als zoveel mensen zich niet comfortabel voelen bij zulke software, moet je dat als college van bestuur serieus nemen en een grens trekken.’ Aan sommige faculteiten, zoals Niessens letterenfaculteit, wordt er inmiddels niet meer gewerkt met surveillance-software als Proctorio. Volgens de cultuurwetenschapper kan een beslissing over zo’n groot vraagstuk echter niet aan faculteiten worden overgelaten. ‘Onder hoge druk en met coronastress is die omzetting vrijwel onmogelijk’, stelt hij. ‘Omdat proctoring aan sociale veiligheid raakt is het creëren van die kaders een taak van het centrale bestuur. Dat kun je niet aan de faculteiten overlaten.’
Microsoft365
Daar komt nog bij dat de RU sinds kort is overgegaan op de clouddiensten van Microsoft en daarmee nog afhankelijker raakt van één groot techbedrijf. Niessen beschouwt dit in zijn opiniestuk als verre van ideaal. De onderzoeker vindt die overstap desalniettemin wel een logische keuze. ‘Veel instellingen gebruiken ook al Microsoft-producten, zoals Windows, dus in die zin ligt het in het verlengde ervan.’ Hierbij vindt hij echter wel dat de RU beter had moeten communiceren. ‘We kregen een kort mailtje met de boodschap dat de universiteit binnenkort over zou stappen. Dat was te mager, de overstap naar een nieuwe clouddienst is een grote beslissing voor de universiteit.’ De cultuurwetenschapper vindt dat de universiteit helder moet communiceren over dit soort dingen, omdat digitalisering één van de grote vraagstukken is van deze tijd. ‘Wat gebeurt er met mijn privacy? Wat gebeurt er met mijn data? Het is belangrijk de universitaire gemeenschap te betrekken bij dat soort vragen. Juist hierom had de universiteit helder moeten communiceren over waarom deze nieuwe service nodig was.’
Cultuurverandering
Het gebruik van proctoring en de beperkte communicatie over nieuwe digitale platforms als Zoom, tonen volgens Niessen aan dat de universiteit nog wel wat stappen kan zetten in de bescherming van publieke waarden in een digitale samenleving. ‘Ik denk dat het een cultuurverandering vereist’, stelt hij. ‘Het is bijna cultuurverandering van de orde van de overgang van het platteland naar een stedelijke samenleving. Die is even groot en gaat in kleine stapjes. De universiteit is meer dan ooit de plek waar het gesprek over dit onderwerp kan plaatsvinden.’