Van huisjesmelkers tot illegaal downloaden en van stagevergoedingen tot het DUO. Studenten komen het recht overal tegen. Op ANS-Online geeft Rechtswinkel Nijmegen-Oost maandelijks uitleg over juridische zaken waar studenten mee te maken krijgen. Deze keer: het auteursrecht op een scriptie.
Na twee jaar hard studeren is Roos aangekomen bij de laatste horde om haar bul te verkrijgen voor de master Letterkunde: de masterscriptie. Ze is altijd al fan geweest van Hannah Arendt. Voor haar scriptieonderwerp dompelt ze zich onder in haar literaire nalatenschap en vraagt ze zich af hoe deze uitwerkt op de hedendaagse maatschappij, omdat Roos vindt dat de rechtsstaat onder druk staat. Een semester lang is ze met niets anders bezig dan het doen van onderzoek voor en het schrijven van haar scriptie. En het resultaat mag er zijn! Haar scriptie wordt beoordeeld met een tien. Ze krijgt het aanbod om haar scriptie in een vaktijdschrift te laten publiceren en er wordt aan haar gevraagd of haar scriptie mag worden opgenomen in de bibliotheekcollectie. Roos is erg vereerd, maar er komen ook een aantal vragen bij haar op. Ze heeft gehoord dat er zoiets bestaat als het auteursrecht, maar ze vraagt zich af wat het precies inhoudt. Daarom wint ze advies in bij haar vriendin Iris die zich als juriste op dagelijkse basis bezighoudt met deze materie.
Het auteursrecht
Elke dag worden er boeken en artikelen geschreven, foto’s gemaakt en zijn mensen bezig om kunstwerken te maken. Iedereen die iets creëert stopt daar energie, tijd en moeite in. Daarom vinden we het als maatschappij wenselijk dat die moeite ook wordt beloond door de maker zeggenschap over het werk te geven, zodat niet iedereen er met zijn creatie vandoor kan gaan of het zomaar kan gebruiken. Zonder de schrijver is er immers geen boek en zonder de fotograaf geen foto. We vinden het zelfs zo belangrijk dat deze zeggenschap over een creatie een grondrecht is.
Iris legt Roos uit dat in het auteursrecht degene die het boek heeft geschreven of de foto heeft gemaakt de maker wordt genoemd en dat de creatie van de maker wordt aangeduid als een werk. Ze vertelt dat een werk een breed begrip is waar veel dingen onder kunnen vallen. De wetgever geeft een aantal voorbeelden van werken zoals toneelwerken, muziekstukken of zelfs aardrijkskundige kaarten, maar daarnaast kunnen ook creaties die niet expliciet door de wetgever worden benoemd als werk kwalificeren. Iris concludeert dat Roos’ scriptie als een werk kan worden gezien. Helaas is het voor Roos nog onduidelijk waarom dit belangrijk is. ‘Als een creatie niet als werk kwalificeert’, zegt Iris, ‘dan wordt het niet auteursrechtelijk beschermd.’ De scriptie van Roos is dan vrijelijk door iedereen over te nemen. Het omgekeerde is ook waar: als een creatie een werk is, dan wordt het automatisch door het auteursrecht beschermd.
Voor Roos is het duidelijk waarom haar scriptie een werk is en waarom dit belangrijk is, maar Iris houdt haar voor dat ze nog een ding moet aanstippen: het verschil tussen het idee en de vorm waarin het idee wordt gegoten. Iris legt Roos uit dat haar scriptie een geestelijke schepping is. De geestelijke schepping wordt over het algemeen in een materieel voorwerp, zoals een boek of tijdschrift, vastgelegd. Bij Roos gaat er een belletje rinkelen. Ze vraagt of het dan zo is dat het auteursrecht op haar scriptie rust, maar niet op het gehele vakblad. Iris knikt tevreden. ‘Het klopt inderdaad dat het auteursrecht alleen het idee van de maker beschermt,’ zegt ze. Aangezien Roos niet de maker is van het vakblad waar haar scriptie in op is genomen, wordt alleen haar scriptie in het vakblad beschermd door haar auteursrecht beschermd.
De auteursrechthebbende
Het duizelt Roos allemaal, maar ze snapt dat ze een auteursrecht heeft op haar scriptie en niet op de materiële exemplaren daarvan. Ze vraagt zich vervolgens af wat het überhaupt betekent dat ze een auteursrecht heeft. Iris vertelt haar dat iemand die een auteursrecht bezit, het maakt niet uit of diegene ook de maker is van het werk, als auteursrechthebbende wordt aangemerkt. Omdat Roos als maker ook auteursrechthebbende is, vertelt Iris haar dat zij bepaalt wat er met haar scriptie gebeurt en wie haar scriptie buiten haar om mag gebruiken. Wil het vaktijdschrift Roos’ haar scriptie publiceren, dan zal zij haar om toestemming moeten vragen. Dit geldt eveneens voor de bibliotheek. Ook de bibliotheek zal Roos om toestemming moeten vragen.
Tijdens het schrijven van haar scriptie heeft Roos veel gebruik gemaakt van andere bronnen. Nu ze heeft gehoord dat het vaktijdschrift en de bibliotheek haar toestemming moeten vragen voor het gebruik van haar scriptie, bedenkt ze zich dat ze bij het schrijven van haar scriptie niet alle auteursrechthebbenden van de gebruikte bronnen om toestemming heeft gevraagd. Ze vraagt aan Iris of het zo kan zijn dat ze nog iets gaat horen van de rechthebbenden van de gebruikte bronnen. Als ze alle of een deel van de bronnen niet mag gebruiken, dan heeft ze geen scriptie meer. Iris stelt haar gerust. Ze vertelt Roos dat de Auteurswet een citaatexceptie kent. Wanneer Roos bij het citaat de gebruikte bron en de naam van de maker vermeldt, het citaat betrekking heeft op Roos haar scriptie en de gebruikte bron niet illegaal is geraadpleegd, bijvoorbeeld door uit een bron te citeren die via The Pirate Bay is verkregen, dan maakt Roos geen inbreuk op het auteursrecht en kan ze de bronnen gewoon voor haar scriptie gebruiken.
Conclusie
Nu Roos haar scriptie heeft geschreven heeft ze daarop een auteursrecht gekregen. Haar scriptie wordt als werk gezien en dat betekent dat daarop automatisch een auteursrecht rust. Het auteursrecht rust alleen op het corpus mysticum (de scriptie) en niet op het corpus mechanicum (het vaktijdschrift waarin de scriptie is opgenomen of het fysieke exemplaar dat in de bibliotheek ligt). Wil het vaktijdschrift of de bibliotheek Roos’ haar scriptie gebruiken, dan zullen zij toestemming moeten vragen. Roos daarentegen hoeft geen toestemming te vragen aan alle auteursrechthebbenden als zij hun werk wil gebruiken als bron in haar scriptie. Dan geldt immers de citaatexceptie.
Net zoals Roos vragen over het auteursrecht of andere juridische zaken? Kom dan vooral langs bij een van onze spreekuren. De medewerkers van Rechtswinkel Nijmegen-Oost helpen je graag verder!