De uitgelekte ontgroeningsinstructies, met grappen over de Stint en vrouwen, van herendispuut Reinaert hebben voor de nodige commotie gezorgd. De opdrachten waren volgens de leden ludiek bedoeld, maar daar zijn de meningen over verdeeld. Mogen dit soort grappen wel als het duidelijk is dat het ludiek bedoeld is?
De brief met ontgroeningsinstructies van het Nijmeegse herendispuut Reinaert is uitgelekt en delen ervan zijn gepubliceerd in de Gelderlander. De instructies waren bedoeld voor vier aspirant-leden van het dispuut als onderdeel van hun inwijding tot het onafhankelijke dispuut. Er werden instructies gegeven als ‘u verkleedt uw fietsen als aangereden Stint, hier ontbreken de schoolspullen en ketchup natuurlijk niet’ en ‘in de kroeg zoekt u de lelijkste hoer op en zet haar in het zonnetje door bij haar een lapdance uit te voeren’. In een reactie aan de Gelderlander legt een van de leden uit dat de opdrachten een ludieke ondertoon hadden. ‘Het is bedoeld als satire. Het gebeurt natuurlijk niet echt.’ Toch lokte het document veel wisselende reacties uit. Een deel ziet de instructies als seksistisch en grensoverschrijdend. Anderen zien de humor er juist wel van in. Mogen dit soort grappen wel als het duidelijk is dat het ludiek bedoeld is?
Geschreven en ongeschreven regels
In onze maatschappij hebben we de wet die stelt wat wel en niet mag. Die staat vast. Aan de andere kant bestaan ook normen die zeggen dat men elkaar fatsoenlijk en respectvol moet behandelen. Dit zijn de ongeschreven regels die bij overschrijden vaak tot sociale sancties leiden. Volgens socioloog aan de Radboud Universiteit (RU) Niels Spierings, tonen de voorbeelden uit het document van herendispuut Reinaert in ieder geval weinig respect. ‘Een fiets verkleden als Stint. Daarvan is duidelijk dat het niet respectvol is naar de slachtoffers en de nabestaanden.’ Wanneer er wordt gekeken naar de omgangsnormen begeven we ons volgens Spierings in een relatief grijs gebied. ‘Wanneer ben je iemand belachelijk aan het maken en wanneer is het gewoon een grap? Waar zit die grens? Daar gaat het debat juist over.’
‘Het is niet toevallig dat bepaalde groepen vaker het onderwerp zijn van de grappen.’
Het creëren van groepen
In het geval van ontgroeningen is het voornaamste doel om een groep te creëren en een sterke band tussen leden van de groep te ontwikkelen. Dit gebeurt volgens Spierings door verschillende stappen te doorlopen. ‘Eerst wordt bepaald wie er bij de groep hoort en wie niet. Vervolgens wordt er identiteit aan een groep gegeven, ofwel je voelt je daadwerkelijk lid van het dispuut. In de laatste stap wordt de groep afgezet tegen de maatschappij. Dat kan gebeuren door je eigen groep superieur te stellen, maar vaak ook door op een andere groep af te geven’, legt Spierings uit. ‘Het is een manier om je eigen groep meer identiteit te geven.’
Het ludiek bedoelde document is daarom geen toevallige gebeurtenis, maar lijkt een uiting van de laatste stap in het proces van het creëren van een groep. Hoewel het voor de leden van het dispuut een onschuldige opmerking lijkt, hebben zulke grappen wel degelijk gevolgen voor de maatschappij. ‘Het is niet toevallig dat bepaalde groepen vaker het onderwerp zijn van de grappen. Dit zijn de groepen die minder machtig zijn, de kwetsbaren van de maatschappij. Dan kunnen de grappen, bedoeld of onbedoeld effect hebben’, verklaart Spierings. Door een vrouw neer te zetten als hoer, ben je onderdeel van een grotere stroom die vrouwen tot een lustobject reduceert, ook al is het in grappen. ‘Het is belangrijk om je af te vragen om wie we lachen met de grap en of dat chique is om te doen.’
Uitzonderlijk geval
Spierings geeft aan dat het ook mogelijk is om hetzelfde type grappen te maken zonder een ander te benadelen. ‘Meisjes filmen in een kleedkamer kan ludiek bedoeld zijn, maar het signaal zou altijd moeten zijn: dat kan en mag niet. In het uitzonderlijke geval kun je een grap maken die dat benadrukt.’ Het gaat dan over goed doordachte grappen waarin wordt gespeeld met de ongemakkelijkheid. Cabaretiers hebben de capaciteit waardoor ze een grap kunnen maken die eigenlijk niet door de beugel kan, maar dit is dan ook meteen duidelijk voor het publiek. ‘Als je hier zelf niet helemaal helder in bent, moet je dit soort grappen niet maken als je andere groepen daarmee niet wilt buitensluiten of belachelijk wilt maken’, benadrukt Spierings. ‘Maak dan een grap waarin je jezelf op de hak neemt.’