Met tien vrouwelijke lijsttrekkers zijn vrouwen meer dan ooit vertegenwoordigd in de politiek. Waar je zou denken dat dit betekent dat zij even serieus worden genomen, blijkt dat er in de media nog steeds veel stereotypes bestaan over vrouwelijke leiders. ‘Onbewust’, legt politicologe Daphne van der Pas uit. ‘Want niemand denkt: ‘Ik ga eens lekker stereotyperende berichtgeving maken’.
Anno 2021 zou het geen gek beeld meer moeten zijn: vrouwen in de politiek. Toch is er opvallend veel aandacht in de media voor deze groep omdat vrouwen nog steeds politiek zijn ondervertegenwoordigd. Daarin houden media vaak stereotypes over vrouwelijke leiders in stand. Daphne van der Pas, politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam, onderzocht stereotypering van vrouwelijke politici in de media. Ze analyseerde negentig studies waarin meer dan 750.000 mediaberichten over ruim 25.000 politici in 32 landen werden geanalyseerd. Daarbij onderzocht ze onder andere verschillen in het aantal directe quotes, hoe vaak leiderschapskenmerken werden genoemd en hoe vaak het uiterlijk van de politicus werd besproken. Daaruit bleek dat media veel vaker aandacht besteden aan het uiterlijk en de familie van vrouwelijke politici ten opzichte van hun mannelijke collega’s, die op hun beurt meer leiderschapskenmerken kregen toegeschreven. Dat is volgens de politicologe een kwalijke zaak omdat het vrouwen in de politiek een achterstand geeft: ‘Je wordt nu eenmaal minder serieus genomen als het steeds gaat over je huis en hond in plaats van dat er een inhoudelijk diepte-interview wordt afgenomen.’
Waarom is het eigenlijk zo dat media meer over het familieleven en uiterlijk van vrouwelijke politici schrijven dan over dat van hun mannelijke collega’s?
‘Ik denk dat dat grotendeels met stereotypen te maken heeft. Vrouwen worden historisch gezien meer geassocieerd met het privédomein en het familieleven terwijl we bij mannen denken aan het publieke en meer professionele leven. Die associaties maken dat een journalist er gewoon niet zo snel op komt om een mannelijk politicus te vragen over diens familieleven: het voelt minder relevant. Het gebeurt ook vooral onbewust.
Geen journalist gaat erop uit en denkt: “Ik ga eens lekker stereotyperende berichtgeving maken”. Daarbij is het ook niet zo dat je nooit iemand een vraag mag stellen over zijn of haar familieleven. Stemmers willen politici immers ook leren kennen en zulke onderwerpen kunnen daarom best relevant zijn. Je moet als journalist er echter voor waken dat dit niet alleen besproken wordt wanneer het over vrouwelijke politici gaat. Dat geeft een vertekend beeld en is voor niemand voordelig.’
Kunnen vrouwen die stereotypering dan niet ook voor hun eigen gewin gebruiken? Denk aan Sigrid Kaag die tijdens het RTL debat vertelde dat ze moeder van vier is en daarom heel goed snapt in wat voor situatie thuiswerkende ouders momenteel zitten.
‘In zo’n geval kan het zeker werken omdat het aansluit bij wat mensen van haar als vrouw verwachten. Andersom kan het ook handig zijn om je juist niet stereotypisch op te stellen. De Duitse bondskanselier Angela Merkel laat zich bijvoorbeeld bijna nooit persoonlijk uit waardoor mensen haar in de eerste plaats zien als politicus en pas daarna als vrouw. Als je op die manier van het vrouwelijke stereotype kan afkomen en daarmee meer serieus wordt genomen, kan dat in je voordeel werken.’
‘Het is niet de verantwoordelijkheid van vrouwen om het beeld over vrouwelijke politici te veranderen.’
Maar als je als vrouw aanpassingen gaat maken om aan de mannelijke verwachtingen te voldoen, dan doorbreek je het stereotype toch juist niet?
‘Voor een vrouwelijk politicus kan het op dat moment handig zijn maar op de lange termijn worden vrouwen daar misschien niet mee geholpen. Aan de andere kant vind ik het ook niet de verantwoordelijkheid van vrouwen in de politiek om het beeld over politiek leiderschap of vrouwelijke politici te veranderen. Het zou beter zijn als we onze verwachtingen over iemands leiderschapsstijl en handelen gewoon niet zouden laten afhangen van iemands geslacht.’
Denk je dat Nederlanders hun stemgedrag dan ook laten beïnvloeden door stereotyperende berichtgeving vanuit de media?
‘Het blijkt eigenlijk wel mee te vallen hoezeer kiezers zich laten leiden door stereotypen. Hoe meer informatie je namelijk krijgt over een politicus, hoe meer je die stereotypen loslaat. Daarnaast zie je dat er een bewustwording in de samenleving is over die ongelijke verdeling. Daardoor krijgen initiatieven als Stem op een vrouw steeds meer aandacht. Dit kun je natuurlijk ook als een vorm van seksisme zien omdat je iemands geslacht gebruikt als aanleiding om een beslissing te nemen over diegene. Toch ligt dat wat anders. Dat er minder vrouwen dan mannen in de politiek zijn kan gevolgen hebben voor het beleid. Het meenemen van het geslacht van een politicus in je stemkeuze is dan best een logische stap.’
Er zijn dit jaar meer vrouwelijke lijsttrekkers voor de Tweede Kamerverkiezingen dan ooit. Wat denk je dat dit doet met de focus van media op de vrouwelijke lijsttrekkers?
‘Je ziet dat er veel aandacht is voor dat feit. Aan de ene kant is dat goed: het aantal vrouwen dat Nederlandse vrouwen in de Tweede Kamer vertegenwoordigt is er in de afgelopen twintig jaar namelijk niet erg op vooruitgegaan. Nadruk op het geslacht van politici leggen kan voor meer bewustwording zorgen en daarmee bijdragen aan een betere verdeling tussen mannen en vrouwen in de toekomst. Voor huidige vrouwelijke politici kan het daarentegen lastig zijn. Aandacht voor ‘het vrouw-zijn’ kan namelijk ten koste gaan van aandacht voor de inhoud. Als dat steeds het gespreksonderwerp is, ben je als vrouw in de politiek benadeeld ten opzichte van je mannelijke collega’s die het over hun beleidsstandpunten kunnen hebben.’
‘Vrouwen denken ergens in het volwassen worden dat politiek niets voor hen is.’
Hoe komt het eigenlijk dat er zo veel aandacht is voor de genderkloof in de politiek en minder in andere sectoren?
‘Politiek is ten eerste een domein dat al heel lang met mannelijkheid is geassocieerd en nog altijd een ondervertegenwoordiging van vrouwen kent. In andere disciplines, zoals bijvoorbeeld geneeskunde, was die ondervertegenwoordiging er oorspronkelijk ook maar is dat al veel meer gelijk getrokken. Daarnaast is politiek niet zomaar een beroep. Als binnen de politiek discriminatie plaatsvindt, heeft dat niet alleen gevolgen voor degene die wordt gediscrimineerd maar voor iedereen in de samenleving. Dat komt doordat beleid voor iedereen belangrijk is en politici een voorbeeldfunctie hebben.’
Wat voor ontwikkeling van vrouwen in de politiek zou jij wensen?
‘Ik hoop dat we naar een meer gelijke man-vrouw verdeling gaan en het beeld over vrouwen in de politiek wordt bijgesteld. Iedereen is namelijk een potentiële politieke kandidaat. Toch denken vrouwen ergens in het volwassen worden steeds vaker dat politiek niets voor hen is. Ik zou tegen hen graag willen zeggen: ‘het is wél iets voor jou. Je kan het wél doen’.’