Dit artikel verscheen eerder in de eerste editie van ANS 2020-2021.
In Tijdgeest wordt iedere editie het verleden, heden en de toekomst van een fenomeen of ontwikkeling besproken. Deze editie: Sekswerk
In 2000 werd in Nederland het bordeelverbod opgeheven. Met de decriminalisatie van bordelen gaf de overheid een duidelijk signaal: sekswerkers voeren een volwaardig beroep uit en dienen in openheid te kunnen werken. De legalisering van bordelen pakte echter weinig positief uit voor mensen die met seks hun brood verdienen. Gemeentes voerden massaal repressieve maatregelen in waardoor het aantal tippelzones, ramen en andersoortige werkplekken in Nederland de afgelopen twee decennia drastisch daalde. Volgens sekswerkers en belangenorganisaties wordt bij de beleidsvorming voor de sekswerkbranche nauwelijks naar hen geluisterd. Met het oog op het beleid rondom sekswerk: hoe is de kijk op deze beroepsgroep door de tijd heen veranderd en hoe zal dit beeld er in de nabije toekomst uitzien?
Verleden: Gedwongen prostitutie
Sekswerk mag dan het oudste beroep ter wereld worden genoemd, er gaan nog veel stigma’s mee gepaard. Zo heerste in de jaren zestig het idee dat sekswerkers psychisch beschadigd zijn. Van dat idee zijn we inmiddels af, maar het beeld van de gedwongen sekswerker is hardnekkig, aldus Ine Vanwesenbeeck, hoogleraar Seksuele ontwikkeling, diversiteit en jeugd aan de Universiteit Utrecht. Ons huidige beeld van dit beroep gaat volgens Vanwesenbeeck terug op een reeks VN-conferenties uit de jaren tachtig en negentig. ‘In die conferenties was er een kamp bestaande uit radicaalfeministen en christelijke partijen dat de opvatting koesterde dat sekswerk per definitie een vorm van dwang en mensenhandel is’, aldus Vanwesenbeeck. De alliantie van deze twee partijen kon onder de regering Bush die de strijd tegen mensenhandel hoog op haar agenda plaatste, rekenen op grote financiële steun vanuit de Verenigde Staten. Het resultaat: wereldwijd zijn de woorden prostitutie en mensenhandel onlosmakelijk met elkaar verbonden geraakt.
Deze wetgeving leidt echter vooral tot repressieve maatregelen.
Om mensenhandel te beperken heeft Nederland rond de eeuwwisseling besloten om bordelen te legaliseren en sekswerk in openheid te brengen. Met dit reguleringsbeleid, waarbij sekswerkers zich kunnen melden zonder te hoeven vrezen voor strafrechtelijke repercussies, hoopte de regering onvrijwillige prostitutie de kop in te drukken. Deze wetgeving leidt echter vooral tot repressieve maatregelen. Gemeentes hebben sinds de invoering van dit beleid het laatste zegje over sekswerk in hun domein: zij mogen hier zelf voorschriften over opstellen. In Nijmegen leidde dit in 2011 bijvoorbeeld tot een uitsterfbeleid voor de tippelzone en in ook in andere steden loopt het aantal ramen terug.
Heden: Hogere minimumleeftijd en vergunningsplicht
Het hedendaagse beeld van sekswerkers is inderdaad gestoeld op het idee dat sekswerk een vorm van mensenhandel is, beaamt Sietske Altink, beheerder van het online archief Sekswerkerfgoed. ‘In 2008 waren er een aantal gevallen van mensenhandel in de vergunde prostitutie’, vertelt ze. ‘Tegelijkertijd was er veel ophef over loverboys. Dat heeft de publieke opinie ook gestuurd.’ Hoewel het slechts om een aantal gevallen gaat, is het bestrijden van mensenhandel dé pijler in wetgeving rondom sekswerk. In 2019 was het terugdringen van mensenhandel voor coalitiepartijen CDA en ChristenUnie de voornaamste reden om het wetsvoorstel Wet regulering sekswerk in te dienen. Met deze wet komt er een landelijke vergunningsplicht voor sekswerkers. Vergunningen worden pas toegekend als een aspirant-sekswerker door een ambtenaar zelfredzaam genoeg wordt geacht. ‘Zo’n zelfredzaamheidstest bevestigt het beeld van sekswerkers als zielige mensen die door een exploitant worden uitgebuit’, vertelt Altink.
‘Veel sekswerkers houden de aard van hun beroep geheim.’
Vanwesenbeeck ziet dat het voor veel sekswerkers moeilijk is om met hun beroep naar buiten te treden en de beeldvorming te bestrijden. ‘Veel sekswerkers houden de aard van hun beroep geheim voor familie en vrienden’, stelt ze. ‘De straf op openbaarheid is bij sekswerk groot.’ Het is niet ongewoon dat sekswerkers door buren of klanten worden gechanteerd met de manier waarop zij hun brood winnen. Belangenorganisaties voor sekswerkers zoals PROUD trachten negatieve beeldvorming rondom sekswerk te bestrijden, maar volgens Altink zullen bepaalde stigma’s nooit compleet verdwijnen. ‘We kunnen hoogstens het leed verzachten door te benadrukken dat sekswerk een legitiem beroep is waarbij lang niet altijd sprake is van dwang en mensenhandel.
Toekomst: Wetgeving en wederhoor
Tijdens de consultatieronde kwam er veel kritiek op de Wet regulering sekswerk. Volgens sekswerkers en belangenbehartigers vormt de registratieplicht een bedreiging voor de privacy van sekswerkers. Prostituees die zich daardoor niet willen laten registreren of niet aan de gestelde eisen voldoen, vluchten daardoor mogelijk de illegaliteit in. Om een indicatie te krijgen van de eventuele uitwassen van de wet moeten we volgens Vanwesenbeeck naar Duitsland kijken. Daar geldt al sinds 2017 een registratieplicht. ‘Je ziet dat het niet werkt’, noteert Vanwesenbeeck. ‘Het overgrote deel van de sekswerkers heeft zich niet geregistreerd en werkt illegaal. Ze hebben dan geen rechten en lopen meer kans op geweld en dwang. Dat werkt negatieve beeldvorming alleen maar verder in de hand.’
Volgens zowel Vanwesenbeeck als Altink is de politiek aan zet, niet alleen op het gebied van wetgeving, maar ook wat betreft beeldvorming. ‘Bij een volledig decriminaliseringsbeleid kunnen sekswerkers beter dan nu hun rechten opeisen en integreren in de maatschappij’, vertelt Altink. ‘Hierdoor kunnen ze ook meer aanzien krijgen, hun mond opentrekken en de kijk op sekswerk veranderen.’ Toch lijkt een dergelijk beleid er voorlopig niet in te zitten. Ondanks felle kritiek heeft Rutte III de Wet regulering sekswerk vrijwel ongewijzigd naar de Raad van State gestuurd. Mocht de wet uiteindelijk worden aangenomen, dan zal de registratieplicht sekswerkers voor het blok zetten. Geven zij hun anonimiteit voor de overheid op om in openheid te kunnen werken of kiezen zij voor de anonimiteit van de illegaliteit en lopen ze een verhoogde kans om het slachtoffer van dwang en geweld te worden?
