Man in the mirror: De kunst van het niet-begrijpen

Columnist Niek van Ansem denkt veel na over het dagelijks leven. Maar of al dat reflecteren ook tot oplossingen leidt? Zijn gedachtes vragen op hun beurt namelijk ook weer om een flink staaltje doe-het-zelf psychoanalyse. Om zijn overvolle hoofd wat te luchten, deelt hij hier wat van zijn hersenspinsels.  ​

Alhoewel het langer geleden lijkt, is het slechts een paar maanden geleden dat er nog filmavonden op de campus werden georganiseerd. Een film die daarbij voorbijkwam, was Donnie Darko: een persoonlijke favoriet, vanwege de unieke mysterieuze sfeer die de film heeft. Het is bovendien een film die bij mij iedere keer weer vragen oproept. Alhoewel ik hem al talloze keren heb gezien, heb ik de film nog nooit volledig begrepen. Een minuutje googelen zou waarschijnlijk antwoorden geven op veel vragen waar ik nu mee zit. Toch kies ik er bewust voor om in het duister te blijven tasten. Het feit dat ik Donnie Darko nét niet helemaal doorgrond, vind ik namelijk niet storend. Integendeel: het maakt de film voor mij waardevoller. 

Ik weersta daarmee de verleiding om te doen wat in het dagelijks leven het meest logisch is. De drang naar meer kennis – naar verklaringen van wat ik niet snap – is namelijk iets heel menselijks. Omdat wij mensen doorgaans alles willen doorgronden, is het moeilijk om ons bij het onbegrijpelijke neer te leggen. Toch kan het voor de ultieme kunstervaring essentieel zijn om juist de onbegrijpelijke aspecten te omarmen. Zo zorgen de onbeantwoorde vragen bij Donnie Darko ervoor dat ik mijn fantasie bij iedere kijkbeurt weer de vrije loop kan laten. Omdat ik tussen iedere kijkbeurt weer verander en andere dingen meemaak, interpreteer ik daarbij het verhaal steeds net iets anders. De film groeit als het ware met mijn gevoelsleven mee. Teveel achtergrondkennis zou die prachtige eigenschap in de weg staan.

Ik ben daarom ook behoedzamer geworden als het gaat om het verzamelen van informatie over mijn favoriete kunstenaars. Als muziekfanaat heb ik al veel artiesten in mijn hart gesloten en daarbij veel Wikipedia-pagina’s uit mijn hoofd geleerd. Die leergierigheid heeft me inzicht verschaft in wat mijn idolen dreef om hun fantastische muziek te maken. Daar staat tegenover dat ik sommige muziek niet meer los kan horen van wat ik over de makers weet. Ik vind deze nummers nog steeds mooi, maar ik ben ze anders gaan ervaren doordat het niet meer alleen mijn eigen beelden zijn die mijn luisterervaring beïnvloeden. Er klinkt teveel aan context in door, waardoor ik afgeleid raak van de pure reactie van mijn gevoelens op de muziek. Ik wil bij muziek kunnen fantaseren, maar een overdaad aan kennis leidt er eerder toe dat ik de muziek ga beredeneren.

Daarom pleit ik voor de kunst van het niet-begrijpen. De fantasie die daardoor gestimuleerd wordt, maakt van onszelf namelijk ook kunstenaars: vrije geesten die zelf deel uit kunnen maken van het creatieve proces. Een artiest maakt zijn werk nooit alleen af. De verbeeldingskracht waarmee iemand een originele film maakt of een prachtig lied schrijft, wordt aangevuld door het voorstellingsvermogen dat ik als bewonderaar in de schaal leg. Een goede kunstenaar geeft aan zijn publiek een schilderij met nog een paar witte vlakken. Het is aan ons om aan te voelen waar de laatste verfstreken terecht moeten komen.