In deze rubriek staat iedere editie een ander issue centraal dat de gemoederen flink bezighoudt. Deze editie: de maatschappelijke dienstplicht.
Tekst: Danique Janssen en Aaricia Kayzer
Illustratie: Anne Rombouts
Dit artikel verscheen eerder in de tweede editie van ANS.
Iedere Nederlandse jongen ontvangt op zijn 17de een brief van de overheid, met daarin een oproep tot militaire dienst. In het verleden gold er een opkomstplicht, maar hier hoeft een jongere tegenwoordig geen gehoor meer aan te geven. Ter vervanging van de militaire dienstplicht pleiten sommige par tijen, zoals het CDA en de PvdA, voor een maatschappelijke dienstplicht. Stel je voor: wanneer je 17 bent, ontvang je een brief met daarin het bevel je een jaar lang in te zetten voor de maatschappij, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk te doen bij een zorginstantie. De kans is reëel dat de regering er in de toekomst inderdaad voor kiest een maatschappelijke dienstplicht in te voeren. ANS zocht daarom uit wat de voor- en nadelen zijn. Leidt de maatschappelijke dienstplicht tot betrokken burgers of werkt zo’n verplichting averechts?
Mirjam Kaptein, directeur van de Vrijwilligerscentrale Nijmegen
‘Of de maatschappelijke dienstplicht een goed idee is, hangt sterk af van de leeftijdsfase waarin jongeren deze uit moeten voeren. Zo verliepen de maatschappelijke stages die op het voor tgezet onderwijs werden ingevoerd voor jongeren van 12 tot 16 jaar erg goed. We hebben toen samengewerkt met scholen om de doorstroom naar vrijwilligersorganisaties zo soepel mogelijk te laten verlopen. Leerlingen gingen zich door deze stages meer interesseren in vrijwilligerswerk. De maatschappelijke stage is inmiddels afgeschaft, en dat vonden veel scholieren jammer.
‘Bij jongeren boven de 18, die net geslaagd zijn, kan een maatschappelijke dienstplicht echter behoorlijk in de weg staan. Op dat moment zijn ze net bezig met het inrichten van hun eigen leven. Voor de ene persoon zal een maatschappelijke dienstplicht geen probleem zijn, maar voor een ander kan het een hele onderbreking zijn van het uitgestippelde pad. Een maatschappelijke dienstplicht doet in die zin geen recht aan de persoonlijke ontwikkeling en levenssituatie van jongeren in deze leeftijdscategorie.
‘Ik ben er dus een groot voorstander van dat mensen een eigen keuze hebben in wat ze doen en waar ze dit doen, zodat het aansluit bij de leefsituatie en toekomstvisie van die persoon. De vraag naar vrijwilligers die zich inzetten voor de maatschappij is erg groot, maar als iemand zich door het verplicht uitvoeren van vrijwilligerswerk belemmerd voelt in zijn pad en daardoor ongelukkig wordt, heeft dat ook invloed op de maatschappij. Dan wordt het werk dat diegene aflevert namelijk van mindere kwaliteit.’
‘Voor wie net geslaagd is, kan een maatschappelijke dienstplicht kan behoorlijk in de weg staan.’
Tariq Sewbaransingh, voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb)
‘De LSVb is een uitgesproken tegenstander van het invoeren van een maatschappelijke dienstplicht. Wij vinden dat jonge mensen zelf moeten kunnen kiezen hoe zij hun leven inrichten. Daarbij geeft een groot gedeelte van de jongeren aan zich ook zonder wettelijke verplichting maatschappelijk in te willen zetten, dus we zien niet in wat een dienstplicht zou toevoegen. Jongeren moeten vrijwilligerswerk gaan doen uit intrinsieke motivatie, niet omdat het ze wordt opgelegd. Als jonge mensen er dan inderdaad voor kiezen om zich maatschappelijk in te zetten, krijgen ze voor die keuze ook de waardering die ze verdienen.
‘De ChristenUnie (CU) heeft zelfs geopperd om de dienstplicht aan je studieschuld te koppelen. Dan zou je dus korting op je studieschuld krijgen als je aan die plicht hebt voldaan. Dit vinden we al helemaal zorgelijk: in dat geval hangt het van het inkomen van de ouders af of iemand aan deze plicht zal hoeven voldoen. Jonge mensen met welgestelde ouders die de studiekosten betalen, zullen er waarschijnlijk voor kiezen zich niet in te zetten. Studenten uit gezinnen met lagere inkomens zullen dit daarentegen wel moeten doen. Dat zou erg oneerlijk zijn. Mocht er toch een dienstplicht worden ingevoerd, dan vindt het LSVb dat er in ieder geval een onderwijsprogramma omheen zou moeten zitten. Op die manier kunnen jongeren reflecteren op het werk dat ze uitvoeren en op de relevantie voor de maatschappij. Dat is echter heel anders dan de maatschappelijke dienstplicht zoals deze nu wordt voorgesteld.’
‘Jongeren hebben het recht om hun eigen leven in te richten, maar hierbij is enige sturing niet overbodig.’
Ammar Selman, fractielid van PvdA Nijmegen
‘Wij vinden dat de voordelen van een maatschappelijke dienstplicht vele malen groter zijn dan de nadelen. Je ziet in Nederlandse steden grote verschillen tussen arme en rijke wijken en dit komt ook terug in het onderwijs. Kinderen van 12 jaar gaan naar de middelbare school en trekken vanaf dat moment vrijwel alleen op met leerlingen van hun eigen niveau. In de rest van hun carrière komen ze mensen met andere onderwijsniveaus bijna niet meer tegen. Dat baart ons zorgen. We denken dat onze samenleving er juist sterker van wordt als mensen bij elkaar gebracht worden. Denk bijvoorbeeld aan televisieprogramma’s zoals Puberruil: hierbij ruilen twee pubers een week van gezin. Je ziet hier hoe begripvol mensen aan het einde van de afleveringen voor elkaar zijn, dat is zoiets moois. Als we de kans hebben om deze verbintenis in onze maatschappij te stimuleren met zo’n maatschappelijke dienstplicht, dan moeten we die grijpen.
‘Jongeren hebben het recht om hun eigen leven in te richten, maar hierbij is enige sturing niet overbodig. We zien bijvoorbeeld dat onze samenleving de afgelopen decennia steeds meer aan het individualiseren is, terwijl wij het juist belangrijk vinden dat mensen voor elkaar kunnen en willen zorgen. Het belang van het collectief staat voor ons voorop. De overheid kan een grote rol spelen in de stimulatie hiervan, en wat ons betreft mag dat ook best wat geld kosten. We zouden dan ook het liefste zien dat die maatschappelijke stages weer terugkomen.’
Hoe ziet de maatschappelijke dienstplicht er uit?
De maatschappelijke dienstplicht was tijdens de Tweede Kamer verkiezingen van 2017 een belangrijk onderwerp: onder andere het CDA had het onderwerp hoog op haar agenda staan. Ook PvdA, CU, SGP, VNL, Nieuwe Wegen en PVV spraken zich positief uit over het idee. Hoe deze plicht er precies uit zal zien, is nog onduidelijk, maar in principe dient de maatschappelijke dienstplicht ter ver vanging van de militaire dienstplicht. Jongvolwassenen – de CU spreekt over mensen tussen de 18 en 28 – worden opgeroepen zich een jaar lang in te zetten voor de samenleving door vrijwilligerswerk te doen in de zorg of in het leger. De maatschappelijke dienstplicht moet er volgens het CDA voor zorgen dat ‘jongeren direct iets ter ugdoen voor de maatschappij’, aldus lijsttrekker Sybrand Buma in de Telegraaf.