Trump mag op 20 januari een kaarsje uitblazen: het is dan een jaar geleden dat hij de baas werd van de Verenigde Staten. Amerikadeskundige Koen Petersen volgt de president, en de rest van de politiek in de VS, op de voet. ‘De Amerikaanse politiek zit vast en Trump is de shocktherapie die dit weer los moet trekken.’
Tekst: Danique Janssen
Foto’s: Ted van Aanholt
Dit artikel verscheen eerder in de vierde editie van ANS.
Tijdens zijn campagne deed Donald Trump grootse beloften. Zo zou er een muur tussen Mexico en de Verenigde Staten komen, wilde hij Obamacare afschaffen en zou hij andere lidstaten dwingen meer te betalen voor de NAVO. Na een jaar is maar een klein deel van zijn plannen door het Congres heen gekomen, maar volgens Amerikadeskundige Koen Petersen heeft Trump in dat jaar wel degelijk zijn stempel op het land weten te drukken. Volgens de Amerikanist moet er onderscheid worden gemaakt tussen concrete, inhoudelijke zaken die hij heeft bereikt, en zijn algemene invloed op het politieke landschap in de VS. ‘Trumps stijl wijkt af van die van zijn voorgangers en hij is een van de weinige presidenten zonder politieke ervaring. Zo dwingt Trump met zijn aanwezigheid veranderingen af in de politieke dynamiek, ook al zijn dit misschien niet de veranderingen die hij zelf wil zien.’
Petersen houdt dit proces nauwlettend in de gaten. Hij studeerde af in Politicologie en in Amerikanistiek, waarna hij zich specialiseerde in een combinatie van deze twee vakgebieden. Petersen schreef diverse boeken over de Amerikaanse politiek en analyseert Amerikaanse presidentsverkiezingen voor de Nederlandse media. Onder het genot van een cappuccino en pianomuziek maakt hij in een Amsterdams café nog eens zo’n analyse, dit keer van Trumps eerste jaar als president.
De stempel van Trump
De veranderde dynamiek die Trump teweeg brengt, is volgens Petersen tot nu toe een van de grootste invloeden van de president. Zo is Trump een van de eersten die laat zien dat het als politieke buitenstaander mogelijk is om president te worden. Ook kenmerkend zijn de alternative facts, alternatieve waarheden die hij inzet om kiezers voor zich te winnen. Hiermee laat hij zien dat je zelfs door het verdraaien van de waarheid aan de macht kan komen. ‘De Amerikaanse politiek zit vast en Trump is de shocktherapie die dit weer los moet trekken’, aldus Petersen.
Een voorbeeld van inhoudelijke invloeden van Trump is de aanstelling van Neil Gorsuch, de conservatieve rechter die eerder dit jaar is benoemd voor het Amerikaanse Hooggerechtshof. ‘Gorsuch is vrij jong en kan dus nog decennialang invloedrijke beslissingen nemen over belangrijke dilemma’s. Dit kunnen allerlei kwesties zijn, zoals abortus, het klimaatbeleid of euthanasie’, legt Petersen uit. Op deze manier kunnen Trumps beslissingen dus nog lang de politiek blijven beïnvloeden. Daarnaast heeft Trump van februari tot begin december al ruim vijftig executive orders afgekondigd. Dit zijn er veertien meer dan zijn voorganger Barack Obama in zijn hele eerste jaar als president. Executive orders zijn presidentiële decreten die geen goedkeuring van het parlement vereisen. Een voorbeeld hiervan is de ingrijpende aanscherping van het immigratiebeleid. Hierbij stelde Trump onder andere een permanente verlaging van het aantal toegestane vluchtelingen per jaar in. De immigratie van illegalen is mede door deze maatregel sterk gedaald. ‘Inhoudelijk gebeurt er een hoop, maar vooral Trumps afwijkende regeerstijl trekt de aandacht.’
‘Elke nieuwe president houdt een eigen buitenlandbeleid aan. Ook Trump.’
Trump versus de wereld
Ook de rest van de wereld merkt wie er aan het roer van Amerika staat. Petersen is pessimistisch over de rol van de VS als wereldmacht. Dit komt echter niet alleen door Trump. ‘De status van Amerika als wereldmacht is al drie presidenten terug op zijn retour gegaan. Dat ligt niet zozeer aan hen, maar aan ontwikkelingen die andere grote landen doormaken. China maakt bijvoorbeeld een flinke inhaalslag op het gebied van modernisering. De Verenigde Staten zijn op dit gebied juist vrij stabiel. Hierdoor worden de verschillen tussen deze landen minder groot.’ Daarbij ziet Petersen een inconsistentie tussen Trump en de voorgaande presidenten wat betreft het buitenlands beleid. ‘Tot de Koude Oorlog waren Republikeinen en Democraten het op dit gebied veelal met elkaar eens. Het was voor iedereen duidelijk dat de Sovjet-Unie klein moest worden gehouden.’ Na de Koude Oorlog is deze consensus echter weggevallen. ‘De VS hebben geen fundamenteel idee meer waarmee ze naar de rest van de wereld kijken. Dit heeft als gevolg dat elke nieuwe president een eigen lijn aanhoudt. Ook Trump.’ Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan zijn America First-beleid.
Ook in Nederland is de aanstelling van de president merkbaar, zegt Petersen. De Verenigde Staten zijn, na Duitsland, onze belangrijkste handelspartner. ‘Als Trump besluit barrières op te werpen in de vorm van importheffingen, heeft dat ook invloed op onze handel. Wanneer die achteruit gaat, heeft dat een negatief effect op onze bedrijven en werkgelegenheid.’ Petersen is niet tevreden over de manier waarop de Nederlandse media over de president rapporteren. ‘Trump is hier bijna dagelijks voorpaginanieuws. Mensen vragen zich af hoe het kan dat iemand als hij in het Witte Huis zit. De berichtgeving is echter nooit compleet, het gaat namelijk vaak over dingen waarmee hij bewust de aandacht trekt. Je hoort bijna niets over zaken die veel grotere maatschappelijke gevolgen hebben dan wat hij bijvoorbeeld op Twitter plaatst.’ Hiermee doelt de analyst onder andere op het boren naar olie in natuurgebieden en het uitzetten van illegalen. Door de gebrekkige aandacht van onze media op zijn beleid is onze beeldvorming van Trump verstoord, vindt Petersen.
Blik op de toekomst
Hoe zit het met de toekomst van Trump? Tijdens de midterm elections in november 2018 is een groot deel van het Congres verkiesbaar. ‘Als ik op het patroon afga dat bij eerdere presidenten te zien is, verwacht ik een zware nederlaag voor Trump’, voorspelt Petersen. ‘Met uitzondering van George W. Bush is dit namelijk de afgelopen decennia steeds gebeurd.’ Interessanter vindt de Amerikakenner hoe het afloopt met de Democratische senatoren uit staten waar Trump een meerderheid had. ‘Een derde van de senaat moet worden herkozen, daar zitten ook tien Democraten uit die staten bij’, legt Petersen uit. ‘Volgens Trump zitten die hem dwars. De vraag is nu of zijn achterban hem gelooft of toch die senatoren, die hem natuurlijk gaan tegenspreken.’ De uiteindelijke keuze van de achterban is volgens de Amerikanist een belangrijke indicatie voor de toestand in de swing states. Dit zijn de staten waar geen duidelijke voorkeur heerst voor een partij.
Naast deze midterm elections is het ook nog afwachten of Trump mogelijk voor die tijd zal worden afgezet, iets wat niet ondenkbaar is. Bij een impeachment-procedure wordt een president uit zijn ambt gezet als daar genoeg redenen en stemmen in het Congres voor zijn. Zo’n procedure gebeurt uiteraard niet zomaar; er is hard bewijs voor nodig dat de president crimineel gehandeld heeft. Het vermoeden bestaat nu dat er sprake is geweest van Russische inmenging in de verkiezingen. Als blijkt dat Trump actief heeft samengewerkt met de Russen, kan dit een reden zijn om hem af te zetten. Toch acht Petersen de kans klein dat dit daadwerkelijk zal gebeuren. ‘Impeachment is een heel vergaande stap. Ik verwacht niet dat hij puur om deze zaak afgezet zal worden. Wel loopt hij grote risico’s door het feit dat hij een onervaren politicus is. Trump is heel impulsief. Ik denk dus dat de manier waarop hij zo’n zaak afhandelt hem mogelijk wel fataal kan worden.’ Obstruction of justice, het belemmeren van een juridisch proces, is namelijk ook strafbaar. Petersen licht toe dat presidenten sowieso vaak niet de tijd hebben om rustig te bedenken hoe ze ergens op gaan reageren, met impulsieve beslissingen als gevolg. Dit was al het geval bij ervaren politici als Richard Nixon en Bill Clinton, dus Petersen verwacht dat de onervaren Trump hier ook steken gaat laten vallen.
Mocht de president het toch redden tot 2020, dan kan het wat Petersen betreft nog alle kanten op gaan. ‘Als er straks bij de voorverkiezingen van de Republikeinen iemand is die Trump uitdaagt, dan loopt het in de regel slecht af met de zittende president. Dat gebeurde ook bij George H.W. Bush. Mocht Trump hier wel doorheen komen, dan hangt de verkiezingsuitslag heel erg af van wie de Democratische kandidaat is.’ Toch is er wel degelijk een path to victory, zegt Petersen. ‘Wanneer de werkgelegenheid en de economie verbeteren, dan is de kans groter dat hij wordt herkozen. Dan doen die schandalen en controverses er voor de kiezers ook niet meer zoveel toe. Trump heeft tijdens de afgelopen presidentsverkiezingen al laten zien dat het inderdaad zo werkt.’