George van Hal is redacteur bij het populair-wetenschappelijke tijdschrift New Scientist en de auteur van het pas verschenen boek Robots, Aliens en Popcorn. Deze vrijdag geeft hij twee lezingen voor het nieuwe wetenschapsfestival Radboud Researchers’ Night. ANS sprak met hem over wetenschap, sciencefiction en superhelden.
In welke mate wordt sciencefiction door de wetenschap beïnvloedt? 
Makers van sciencefiction halen zeker inspiratie uit wetenschap. Voor wetenschappelijk advies voor een film kun je als filmmaker zelfs naar The Science & Entertainment Exchange gaan. Deze organisatie koppelt wetenschappers aan filmmakers en zorgt ervoor dat de juiste persoon vragen over bijvoorbeeld de natuurkunde in een film kan beantwoorden. Op deze manier helpen wetenschappers Hollywood de films zo realistisch mogelijk te maken.
Wetenschappers willen dat er geen onzin over hun gebied wordt verkocht, anders gaan er verkeerde ideeën heersen over hoe bepaalde dingen in elkaar steken. Toch bestaan er natuurlijk ook genoeg sciencefictionfilms, waarvan de natuurkunde helemaal niet klopt. Sommige wetenschappers kunnen de neiging dan ook niet onderdrukken om alle natuurkundige foutjes in sciencefiction films op te sporen. Kijk bijvoorbeeld maar naar de website insultinglystupidmoviephysics. Maar ik vind het zelf veel leuker dat de wetenschap in films juist heel vaak wél klopt. Daarom ga ik daar in mijn boek – en straks ook in mijn lezingen – verder op in.
In welke mate wordt de wetenschap door sciencefiction beïnvloedt?
Bij wetenschap en sciencefiction is er sprake van kruisbestuiving. Een voorbeeld hiervan is dat de fysicus Miguel Alcubierre naar een aflevering van Star Trek keek. Hij was aan het promoveren in de relativiteitstheorie van Einstein en ontdekte dat het idee achter de warp drive van Star Trek best veel leek op de formules waar hij elke dag mee rekende.
Een paar weken later heeft hij een artikel in een vakblad gepubliceerd, wat de aanzet gaf tot een nieuw subgebied in de theoretische natuurkunde. Dit subgebied kun je zien als een soort gedachtenoefening om de extreme grenzen van de relativiteitstheorie op te zoeken. Hier wordt nagedacht over de manier waarop een warp drive werkelijkheid kan worden.
Ik denk dat sciencefiction ook invloed heeft op het ontstaan van nieuwe onderzoeksgebieden binnen de wetenschap. Veel wetenschappers keken vroeger natuurlijk ook naar sciencefiction en ontwikkelden zo de liefde voor het vak. Maar om dit concreet te maken is heel lastig. Er zijn wel veel voorbeelden van uitvindingen die we eerst in films hebben gezien en die later werkelijkheid zijn geworden. In 1902 bestond er al een film over mensen die op de maan lopen. De uiteindelijke maanlandingen waren echter pas in de jaren 60. Een ander voorbeeld is dat je in 2001: A Space Odyssey mensen op een tablet de krant ziet lezen. Het ligt heel erg voor de hand dat makers van de huidige tablets naar deze film hebben gekeken en hier inspiratie uit hebben gehaald.
Daarnaast zijn er ook mensen die puur dingen uit films namaken. Er zijn nu bijvoorbeeld mensen die het hoverboard van Back to the Future proberen na te maken.
Toch worden wetenschappers zelf in films vaak afgebeeld als verstrooide of koude, berekende figuren. Hoe komt dat?
In oude films zijn wetenschappers soms immorele figuren die nare dingen doen, zoals in Frankenstein. De film The Mist is hier een recent voorbeeld van. Wetenschappers openen in deze film een portaal naar andere wereld waar vervolgens bloeddorstige monsters uit tevoorschijn komen. En dat doen ze alleen maar omdat ze nieuwsgierig zijn.
Daarnaast zijn er gelukkig ook genoeg films waar wetenschappers worden ingezet als helden die de wereld redden, zoals in Interstellar. Al die kanten van wetenschappers komen in beeld. Ook in films zijn wetenschappers net mensen.
Op dit moment worden wetenschappers in films in het algemeen misschien wel iets positiever afgebeeld dan vroeger. Ook in de maatschappij zijn geleerden in de maatschappij immers best wel populair. Neil DeGrasse Tyson is voor veel mensen bijvoorbeeld echt een held en hij heeft ook behoorlijk wat fans.
Hoe lang duurt het nog voordat de wetenschap in staat is mensen tot superhelden te maken? 
Dat is in feite nu al bezig. Een voorbeeld hiervan is het onbreekbare superschild van Captain America. In de film is dit schild gemaakt door wetenschappers die in dienst zijn van het leger. Nu is er een wetenschapper in het Amerikaanse leger die daadwerkelijk dit schild wil nabouwen. Deze heeft ook een oproep gedaan naar andere geleerden om materiaal hiervoor te ontwikkelen.
In het Amerikaanse leger zijn ze ook al bezig met bouwen van exoskeletten. Ze gebruiken bekende films ook als reclame voor hun onderzoek. ‘Wij maken de echte Iron Man’ beweren ze. Daarnaast lopen er ook al soldaten in exoskeletten rond en in Japan worden dergelijk pakken bijvoorbeeld al gebruikt om bejaarden uit bed te tillen.
Steeds meer krachten van superhelden uit strips en films worden ook werkelijkheid, zoals onzichtbaarheid. Die ontwikkelingen gaan razendsnel. Ik sluit niet uit dat over 10 jaar mensen volledig onzichtbaar kunnen worden door middel van dit soort technieken.
Het kan dus zijn dat in de nabije toekomst een eenling besluit om bijvoorbeeld een bionisch pak te kopen en te gebruiken om criminaliteit te bestrijden? Dan zou het superheldenscenario werkelijkheid worden.
Misschien. Aan de andere kant denk ik dat de ontwerpers van dit soort technieken voorzichtig blijven en ze zullen proberen te reguleren zodat ze niet misbruikt worden. Nu bestaan er in Amerika echter ook al clubjes die als superhelden verkleed gaan om kleine criminaliteit tegen te gaan. Je kunt het dus niet uitsluiten.