Home Papieren ANSBladartikelen Consumptie of afvalproductie?

In Tijdgeest wordt iedere editie het verleden, heden en de toekomst van een fenomeen of ontwikkeling besproken. Deze editie: De kijk op de levensduur van producten.


Volgens Trouw dragen we onze kleding gemiddeld maar zeven keer en de Consumentenbond schrijft dat elektronica al na tweeëneenhalf tot vijf jaar niet meer functioneert wegens veroudering. Producten gaan minder lang mee dan de meeste Nederlanders willen: zes op de tien mensen gaf in een onderzoek van campagnebureau SIRE aan dat ze langer met hun spullen willen doen. Toch kiest de hedendaagse consument vaak voor het nieuwste van het nieuwste. Reden genoeg voor SIRE om in september 2019 de campagne ‘Waardeer het. Repareer het’ te lanceren. Repareren in plaats van vervangen is beter voor het milieu en de portemonnee, menen de initiatiefnemers. Een dergelijke campagne is relatief nieuw. Hoe kijkt de consument door de jaren heen eigenlijk naar de levensadem van een product?


Verleden: Van gildes naar kartels

Consumenten hebben andere verwachtingen gekregen van de levensduur van producten. ‘Bij het ontstaan van de Nederlandse consumptiecultuur in de zeventiende eeuw, werd de kwaliteit van goederen gewaarborgd door gildes’, vertelt historicus Harm Nijboer, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Alle ambachtslieden moesten lid zijn en werden verplicht om aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen’, legt hij uit. Men vertrouwde er daarom op dat een product kwalitatief goed was en producten gingen destijds generaties mee, volgens Nijboer. ‘Mode en trends werden toen al belangrijk gevonden en dus verkozen sommige consumenten goedkopere boven duurdere maar kwalitatief betere producten.’ Deze trend zette voort en maakte grote sprongen vanaf de Industriële Revolutie. ‘Rond 1850 konden fabrikanten veel meer goederen produceren dan waar daadwerkelijk vraag naar was’, vertelt Jan Hein Furnée, hoogleraar Europese cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit (RU). Daarom vormden grote gloeilampfabrikanten uit Europa en Amerika in de jaren twintig een kartel om de levensduur van hun producten te beperken. Dat producenten burgers hadden bedot kwam pas in de jaren vijftig aan het licht. De Amerikaanse journalist Vance Packkard schreef in het boek The Wastemakers hoe fabrikanten geplande veroudering als uitgedacht plan uitvoerden. Deze onthulling zorgde voor ophef maar het was volgens Furnée vooral een veelbesproken onderwerp in links-intellectuele kringen. ‘Met name de Koude Oorlog maakte het voor veel burgers lastig om kritiek te uiten op een kapitalistisch mechanisme. Wie dat wel deed werd snel geassocieerd met het communisme en dat wilden de meeste liever niet.’

‘Om up-to-date te blijven verlangen consumenten steeds vaker en sneller naar het nieuwste van het nieuwste.’


Heden: Je bent wat je koopt

Vandaag de dag gaan steeds meer producten minder lang mee. ‘Consumenten lijken dit helemaal niet erg te vinden’, meent Serena Daalmans, universitair docent Consumptiecultuur en Media aan de RU. Ze denkt dat dit komt omdat iedereen wil uitstralen dat hij bij de tijd is. ‘In een toenemend individualistische samenleving is dit belangrijk omdat je identiteit in grote mate wordt bepaald door de producten die je koopt’, stelt Daalmans. In andere woorden: je bent wat je koopt. ‘Om up-to-date te blijven verlangen consumenten steeds vaker en sneller naar het nieuwste van het nieuwste’, legt ze uit. In principe hoeven producten om die reden niet eens lang mee te gaan. Hier wordt handig op ingespeeld door bedrijven, aldus Daalmans: ‘Men wordt namelijk structureel gestimuleerd om telkens het nieuwste te kopen.’ Zo krijgen klanten op het moment dat hun telefoonabonnement bijna afloopt een melding dat ze een nieuwe telefoon kunnen aanschaffen terwijl de huidige niet eens kapot is. Producenten maken dus eigenlijk gebruik van het feit dat consumenten minder kijken naar het nut of de functie van een product, maar vooral naar het imago ervan en wat het communiceert. Toch is er ook een groep mensen die om dezelfde reden juist langer met hun koopwaar willen doen: ‘Een groeiend aantal consumenten is namelijk bewust van de negatieve gevolgen die hun koopgedrag kan hebben op het klimaat’, vertelt Daalmans. Zij kopen hun producten om die reden tweedehands of refurbished om de weg naar de prullenbak uit te stellen.


Toekomst: Sharing is caring

In de toekomst zal de trend van duurzaam consumeren doorzetten, denkt zowel Daalmans als Arnold Tukker, hoogleraar Industrial Ecology aan de Universiteit Leiden. Het milieu wordt als steeds belangrijker gezien en daarom zullen burgers volgens de onderzoekers in de toekomst nog bewuster zijn van de negatieve gevolgen van consumptie. ‘Consumenten zullen streven om langer te doen met hun waar. Daarom zullen zij producten aanschaffen bij leasebedrijven zoals Swapfiets’, voorspelt Tukker. Bij dit soort organisaties wordt een product periodiek afbetaald en tijdens het gebruik gerepareerd wanneer nodig. Hierdoor kan het idealiter langer worden gebruikt, want in plaats van weggooien, worden enkel onderdelen vervangen. Toch is dit een te rooskleurig beeld volgens Tukker: veel verouderde onderdelen kunnen niet meer vervangen worden en daarnaast zijn nieuwe onderdelen vaak veel goedkoper. Het is voor een producent daarom duur om duurzame producten te maken. Om die reden is het te betwisten of het realistisch is dat producenten meegaan in de duurzaamheidstrend.

‘Maar voor consumenten betekent duurzaam ook ‘duur’’, voegt Daalmans toe, al is dit volgens haar niet de voornaamste reden waarom consumenten in de toekomst niet altijd naar duurzaamheid streven. ‘Mensen zullen nog met regelmaat producten vervangen vanwege veranderende trends.’ Enerzijds kunnen consumenten dus ervoor zorgen dat producten in de toekomst minder snel op de vuilnisbelt belanden, anderzijds is het maar de vraag of ze dit wel willen. Als consumenten willen dat de levensduur van de producten wordt verlengd, moeten er in ieder geval eerst heel wat beren van de weg.

Dit artikel verscheen eerder in de vierde editie van ANS 2019-2020

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen